نه، نه، نه!
احتمالاً شنیدن این کلمه از زبان کودکان، آن هم به صورت سه بار پشت سر هم و در پاسخ به اغلب درخواست‌ها، لجبازی را برای شما تداعی می‌کند.
سن لجبازی کودک که تقریباٌ پس از دو سالگی شروع می‌شود، نقطه‌ای است که والدین را نگران مدیریت این وضعیت می‌کند.
اما با کسب علم و آگاهی، این چالش نیز حل شدنی است!
در این مطلب به شما می‌گوییم که لجبازی کودک از چه سنی شروع می‌شود و این لجبازی به چه شکلی در سنین مختلف ظاهر می‌شود.
همچنین به شما خواهیم گفت که در سنین مختلف چطور با کودک لجباز خود برخورد کنید تا آسیبی به ذهن و روان فرزندتان وارد نشود.
برای تربیت اصولی فرزند در سنین مختلف و به دور از آسیب، روی لینک زیر کلیک کنید:
لجبازی کودک از چه سنی شروع می‌شود؟
نحوه بروز لجبازی در سن 2 تا 4 سالگی
راهکارهای مقابله بدون آسیب و رفع لجبازی در سنین 2 تا 4 سالگی
نحوه بروز لجبازی در سنین 4 تا 7 سالگی
راهکارهای مقابله بدون آسیب و رفع لجبازی در سنین 4 تا 7 سالگی
سخن آخر: تا دو سالگی هیچ کاری لجبازی نیست!
پیش از اینکه بتوانیم رفتار کودک را لجبازی بنامیم، لازم است به مرحله رشد مغزی او توجه کنیم.
تا پیش از 2 سالگی، به دلیل کامل نبودن تکامل مغز، کودکان درک کاملی از مفاهیم رفتار خوب و بد یا منظور والدین از دستورات و محدودیت‌ها ندارند.
بنابراین واکنش‌هایی که کودکان در این سن نشان می‌دهند، ناشی از درک نکردن مسائل و رشد ناکافی است.
پس رفتارهای کودک در این سن نباید به عنوان لجبازی واقعی در نظر گرفته شود.
سن لجبازی کودکان به طور معمول بعد از سن 2 سالگی آغاز می‌شود.
این مرحله از رشد طبیعی است و معمولاً در حدود 3 سالگی به اوج خود می‌رسد.
بنابراین نقطه شروع لجبازی که به معنای رایج آن در نظر گرفته می‌شود، حدوداٌ پس از عبور کودک از مرز 2 سالگی است و مدیریت صحیح و منطقی والدین در این دوران بسیار مهم است.
برای مدیریت لجبازی کودک، ابتدا باید رفتارهای او را به درستی تشخیص داد.
هر مخالفت یا “نه” گفتنی از سوی کودک را نباید لجبازی تلقی کرد.
بسیاری از واکنش‌های کودک که والدین آن‌ها را لجبازی می‌دانند، در واقع رفتارهای طبیعی هستند که ممکن است ناشی از نیازهای برآورده نشده یا روش‌های تربیتی نادرست والدین باشند.
سبک فرزندپروری والدین و برآورده کردن نیازهای اولیه کودک تاثیر زیادی در لجباز شدن یا نشدن کودک دارد.
والدین با انتخاب انتخاب سبک فرزندپروری اصولی و برآورده کردن نیازهای اولیه کودک می‌توانند تا حدود زیادی از لجباز شدن کودک خود جلوگیری کنند.
توجه داشته باشید که لجبازی واقعی، مقاومتی مداوم و سرپیچی مستمر در برابر دستورات، قوانین یا مسئولیت‌هاست.
ما قبلاً در مقاله‌ای با عنوان “مدیریت لجبازی کودک” به تفصیل این موضوع را بررسی کرده و راهکارهای کلی برای رفع این مسئله ارائه داده‌ایم که خواندن آن برایتان بسیار مفید خواهد بود.
لجبازی در کودکان 2 تا 4 ساله یک مرحله کاملاً طبیعی و حتی مهم در فرآیند رشد آن‌ها محسوب می‌شود و بخشی از تلاش آن‌ها برای کسب استقلال و شناخت دنیای اطراف است.
این دوره که گاهی به “سنین چالش‌برانگیز” نیز معروف است، نشان‌دهنده رشد سالم شناختی و عاطفی کودک است.
سن لجبازی کودک تقریباٌ در بازه سنی 2 الی 4 سالگی است!
لجبازی در این بازه سنی، دلایل ریشه‌ای متعددی دارد که عبارتند از:
در این سن کودکان در حال کشف این موضوع هستند که موجودی جداگانه با افکار، احساسات و خواسته‌های خود هستند.
آن‌ها می‌خواهند کارها را خودشان انجام دهند و “من” بودن خود را ابراز کنند. مقاومت و مخالفت، راهی برای نشان دادن استقلال نوپای آن‌هاست.
دنیای کودکان عمدتاً توسط بزرگسالان کنترل می‌شود.
لجبازی و مقاومت، راهی برای به دست آوردن حس کنترل بر بخش کوچکی از زندگی‌شان است.
مثلاً انتخاب لباس، زمان خوابیدن یا کاری که می‌خواهند انجام دهند، برای کودکان احساسات داشتن اراده و اختیار را ایجاد می‌کند.
با وجود رشد قابل توجه زبان، کودکان 2 تا 4 ساله هنوز توانایی کامل برای بیان دقیق احساسات پیچیده مانند ناامیدی، عصبانیت یا ترس را ندارند.
همچنین مهارت آن‌ها در مدیریت هیجانات شدید بسیار کم است.
این ناکامی و ناتوانی اغلب به رفتارهایی مانند گریه، جیغ یا مقاومت فیزیکی منجر می‌شود که ما آن را لجبازی می‌نامیم.
کودکان در این سن در حال یادگیری قوانین اجتماعی و خانوادگی هستند.
آن‌ها با گفتن “نه” یا انجام ندادن کاری که از آن‌ها خواسته شده، در حال آزمایش مرزها و درک پیامدهای رفتارشان هستند. این یک فرآیند یادگیری ضروری است.
لجبازی در کودکان 2 تا 4 ساله به شکل‌های متنوعی بروز می‌کند:
مدیریت لجبازی در این سنین نیازمند صبر، درک و استفاده از روش‌های مثبت و سازنده است.
هدف “رفع کامل” لجبازی نیست، بلکه هدایت و مدیریت این رفتار طبیعی به روشی سالم است.
شما می‌توانید با استفاده از راهکارهای زیر رفتار لجبازی در کودک خود را مدیریت و هدایت کنید:
1- بپذیرید که این رفتار بخشی طبیعی و گذراست و آن را شخصی تلقی نکنید. این درک به شما کمک می‌کند آرامش خود را حفظ کنید.
2- شما الگوی کودک هستید. در مواجهه با لجبازی او، آرامش خود را حفظ کنید. صدای بلند یا عصبانیت شما به تشدید لجبازی دامن می‌زند.
3- حتی اگر با رفتار کودک موافق نیستید، احساس او را درک کنید و به او بگویید: “می‌دانم از اینکه نمی‌توانیم الان آب‌بازی کنیم ناراحت هستی.” سپس محدودیت را بیان کنید.
4- تعداد قوانین مهم را کم کنید و آن‌ها را با زبانی ساده و قابل فهم برای کودک بیان کنید. در اجرای این قوانین ثابت قدم باشید.
5- در مواقع مناسب، به کودک اجازه انتخاب بدهید تا حس کنترل داشته باشد. مثلاً “کدام کتاب را می‌خواهی بخوانی؟” یا “با پیراهن آبی راحتی یا سبز؟”
6- به جای تمرکز صرف بر لجبازی، رفتارهای همکاری‌جویانه یا مستقل مثبت کودک را ببینید و تحسین کنید. توجه مثبت به رفتارهای خوب، احتمال تکرار آن‌ها را افزایش می‌دهد.
7- قبل از تغییر فعالیت (مثلاً از بازی به جمع کردن وسایل)، از قبل به کودک اطلاع دهید (“5 دقیقه دیگر وقت جمع کردن اسباب‌بازی‌هاست”). این کار به او کمک می‌کند برای تغییر آماده شود.
8- اگر کودک صرفاً برای جلب توجه لجبازی می‌کند و رفتارش خطرناک نیست، گاهی نادیده گرفتن رفتار (نه خود کودک) می‌تواند مؤثر باشد. کنار او بمانید اما به رفتار افراطی‌اش واکنش نشان ندهید تا آرام شود.
9- به جای تنها رها کردن کودک، کنار او بنشینید و به او کمک کنید آرام شود. این کار به کودک مهارت‌های تنظیم هیجان را می‌آموزد.
10- در بحث و جدل طولانی با کودک خردسال درگیر نشوید. گاهی عقب‌نشینی هوشمندانه بر سر مسائل کوچک (که خطرناک یا غیراخلاقی نیستند) بهتر از یک درگیری فرسایشی است.
11- فریاد زدن، کتک زدن یا شرمسار کردن کودک نه تنها لجبازی را از بین نمی‌برد، بلکه به رابطه شما آسیب زده و مشکلات رفتاری بیشتری ایجاد می‌کند.
12- گرسنگی، تشنگی، خستگی یا بیماری می‌تواند لجبازی را تشدید کند. مطمئن شوید نیازهای فیزیکی کودک برآورده شده است.
سنین 4 تا 7 سالگی که شامل دوره پیش‌دبستانی و سال‌های اول دبستان می‌شود، مرحله دیگری از رشد شناختی و اجتماعی کودک است که در آن لجبازی شکل‌های جدیدی به خود می‌گیرد.
این حالت نشان‌دهنده پیشرفت‌های جدید در توانایی‌های کودک است.
در این بازه سنی، دلایل لجبازی نسبت به دوران نوپایی کمی تغییر کرده و پیچیده‌تر می‌شوند؛ زیرا توانایی‌های کودک در حال افزایش است.
دلایل لجبازی در این بازه سنی شامل موارد زیر است:
کودکان در این سن می‌خواهند توانایی‌های خود را بیشتر به اثبات برسانند و کارها را به روش خودشان انجام دهند.
مقاومت در برابر کمک یا دستورات والدین می‌تواند ناشی از نیاز به احساس شایستگی و مستقل بودن باشد.
کودکان 4 تا 7 ساله توانایی درک دلایل پشت قوانین را پیدا می‌کنند، اما ممکن است با آن‌ها موافق نباشند یا آن‌ها را برای خود محدودکننده بدانند.
لجبازی می‌تواند نتیجه این چالش درونی بین درک قاعده و تمایل به انجام کار مورد نظر خود باشد.
در این سنین کودکان شروع به استفاده از زبان برای بحث کردن و دلیل آوردن می‌کنند (هرچند دلایلشان ممکن است منطقی نباشد).
لجبازی آن‌ها بیشتر کلامی می‌شود و ممکن است سعی کنند با بحث و چانه‌زنی از انجام کاری سر باز زنند.
با ورود به پیش‌دبستانی و دبستان، کودکان با مجموعه‌ای جدید از قوانین و انتظارات در محیط‌های اجتماعی خارج از خانه روبرو می‌شوند.
لجبازی در خانه ممکن است بازتابی از آزمایش همین مرزها و سنجش قدرت خود در برابر بزرگسالان مختلف باشد.
کودکان در این سن به مفهوم عدالت حساس‌تر می‌شوند.
اگر احساس کنند با آن‌ها ناعادلانه رفتار شده یا قوانینی ناعادلانه وضع شده است، ممکن است با لجبازی واکنش نشان دهند.
شکل‌های لجبازی در کودکان 4 تا 7 ساله معمولاً کمتر فیزیکی و بیشتر کلامی و رفتاری می‌شود:
لجبازی در سنین 4 تا 7 سال نیز مرحله‌ای طبیعی است که با صبوری، ارتباط مؤثر، تعیین مرزهای واضح و آموزش مهارت‌های حل مسئله به کودک، می‌توان آن را به خوبی مدیریت کرد.
با توجه به رشد شناختی کودک در این سن، این راهکارها بیشتر بر پایه ارتباط کلامی، استدلال و مسئولیت‌پذیری استوارند:
1- با کودک صحبت کنید و به حرف‌هایش گوش دهید تا بفهمید دلیل لجبازی او چیست. حتی اگر با نظرش موافق نیستید، نشان دهید که برای شنیدن حرف‌های او ارزش قائلید.
2- به جای دستور صرف، دلیل قوانین و درخواست‌های خود را به زبانی ساده و منطقی برای کودک توضیح دهید. این کار به او کمک می‌کند درک بهتری از چرایی محدودیت‌ها پیدا کند.
3- برای سرپیچی از قوانین، پیامدهای مشخصی تعیین کنید که با رفتار کودک مرتبط و از قبل برای او توضیح داده شده باشند.
این پیامدها باید سازنده و بدون تحقیر یا آسیب باشند (مثلاً اگر وسایل بازی را جمع نکند، تا زمان جمع شدن نمی‌تواند از آن‌ها استفاده کند). در اجرای پیامدها قاطع و ثابت‌قدم باشید.
4- در مورد برخی قوانین خانوادگی، نظر کودک را بپرسید و او را در فرآیند تصمیم‌گیری مشارکت دهید. این کار حس مسئولیت‌پذیری و پذیرش قوانین را در او افزایش می‌دهد.
5- به کودک در زمینه‌هایی که امکان‌پذیر است، حق انتخاب‌های واقعی بدهید که متناسب با سن و توانایی او باشد (مثلاً “دوست داری اول تکالیفت را انجام دهی یا اتاق را مرتب کنی؟”).
6- هنگامی که لجبازی به دلیل مشکل یا مانعی پیش می‌آید، به کودک کمک کنید تا راه‌حل‌های مختلف را بررسی کند. به او یاد دهید چگونه به جای لجبازی، مشکلاتش را مطرح و حل کند.
7- برای انجام کارهای مستقل و پذیرش مسئولیت‌ها، کودک را تشویق کنید. به او فرصت دهید تا کارهایش را خودش انجام دهد، حتی اگر زمان بیشتری ببرد یا کامل نباشد.
8- اگر کودک وارد یک چرخه بحث بی‌فایده می‌شود که منجر به راه‌حل نمی‌شود، با آرامش و قاطعیت به او بگویید که بحث تمام شده است و انتظار شما چیست.
9- گاهی اوقات تبدیل یک درخواست به بازی یا استفاده از شوخی می‌تواند مقاومت کودک را بشکند و انجام کار را برای او لذت‌بخش‌تر کند.
10- خستگی، گرسنگی، استرس یا مشکلات در مدرسه می‌توانند لجبازی را تشدید کنند. به این عوامل توجه کرده و در صورت نیاز به آن‌ها رسیدگی کنید.
گفتیم که سنین زیر دو سالگی را نمی‌توان سن لجبازی کودکان به حساب آورد.
لجبازی در کودکان، به خصوص در بازه سنی 2 تا 7 سال، یک مرحله طبیعی و مهم از رشد محسوب می‌شود.
حدوداً در سنین 2 تا 4 سالگی، لجبازی بیشتر به صورت رفتارهای آنی، مقاومت فیزیکی و قشقرق بروز می‌کند.
در حالی که در سنین 4 تا 7 سالگی، با رشد شناختی کودک، لجبازی شکل‌های کلامی‌تر مانند بحث کردن، دلیل آوردن و مقاومت غیرمستقیم به خود می‌گیرد.
در هر دو دوره، نحوه برخورد والدین نقشی مهمی در ایجاد و برطرف کردن این نوع رفتارها دارد.
رویکردهای مبتنی بر درک مرحله رشدی کودک، حفظ آرامش، همدلی، تعیین مرزهای واضح و استفاده از راهکارهای مثبت و بدون آسیب به جای تنبیه یا جنگ قدرت، کلید مدیریت موفق این چالش است.
والدین می‌توانند این کارها را تبدیل به فرصتی برای رشد سالم کودک و تقویت رابطه خود و فرزندشان کنند.
اگر می‌خواهید لجبازی کودک خود را در این سن بهتر مدیریت کنید، می‌توانید دوره تربیت کودک (شاه کلید) رو تهیه کنید.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
دوره ی جامع فرزند پروری شاه کلید، آموزش لحظه به لحظه رفتار با کودک از بدو تولد تا ده سالگی را به شما آموزش می دهد. این دوره خصوصیات زیر را دارد:
