آموزش مدیریت خشم به کودکان

خشم در کودکان چگونه اتفاق می‌افتد؟

خشم در کودکان و کلاً در بدن انسان، یک پاسخ فیزیکی و احساسی است.

در حقیقت وقتی مغز احساس می‌کند که خطری برای ما وجود دارد و یا چیزی ما را ناراحت یا عصبانی کرده است، می‌خواهد ما را در برابر آسیب حفظ کند.

بنابراین زمانی که کودکتان خشمگین می‎شود، مغز او مواد شیمیایی، اکسیژن و هورمون‌ها را از طریق بدن آزاد می‎کند.

این موضوع سبب می‎شود که کودک کنترل خود را از دست بدهد.

از این رو ممکن است کاری انجام دهد که به نظر اشتباه باشد و یا به دیگران آسیب برساند.

ازجمله اعمالی که هنگام بروز خشم در کودکان از آن‌ها سر می‌زند عبارت است از:

• ندادن فرصت عذرخواهی به دیگران
• جریحه‌دار کردن احساسات دیگران
• ناراحت کردن خانواده یا دوستان
• شکستن اموال افراد دیگر

در مواقع بروز خشم در کودک، بدن آن‌ها احساس متفاوتی دارد و نمی‌تواند انگیزه‌ها و خواسته‌های ناسالم خود را کنترل کند.

مراحل مدیریت خشم در کودکان

در ویدیو آموزش کنترل خشم به کودکان که بالاتر مشاهده می‌کنید گفته‌ایم که مدیریت خشم 4 مرحله دارد.

برای کنترل خشم کودکان لازم است این چهار مرحله را به دقت پیش ببرید:

1- کمک به کودک برای شناخت احساسات مختلف

27 نوع دسته‌بندی احساس برای روان انسان وجود دارد.

اگر هر یک از این احساسات با یک احساس دیگر ترکیب شوند، می‌توانند باعث ایجاد 37 هزار احساس خاص در انسان شوند.

بنابراین کودک شما ممکن است در موقعیت‌های مختلف هزاران احساس مختلف داشته باشد.

برخی از احساسات خوشایند هستند و برخی دیگر ناخوشایند.

احساسات خوشایند مانند:

• خوشحالی
• افتخار
• احترام
• غرور
• آرامش
• امنیت
• سربلندی
• دوست داشتنی بودن و غیره

احساسات ناخوشایند مانند:

• خشم
• تنفر
• حسادت
• حقارت
• سرافکندگی
• ناامنی
• شرم
• گناه و سایر مواردی از این دست

کودک شما ممکن است در کنار خشم، تمام این احساسات را تجربه کند.

اولین راهکار کنترل خشم کودکان نیز این است که به کودک خود کمک کنیم این احساسات را بشناسد.

2- نشان دادن طبیعی بودن احساسات ناخوشایند

قدم بعدی این است که به کودک خود نشان دهیم که وجود این احساسات کاملاٌ طبیعی است.

باید به کودک خود بگویید که همه آدم‌ها عصبانی می‌شوند.

با این کار، نشان می‌دهید که احساسات مختلف از جمله خشم، کاملاٌ عادی هستند.

البته برای گفتن این موارد، نباید با کودک نیز مانند بزرگسالان صحبت کرد.

بلکه بهتر است که از زبان قصه برای بیان مسائلی از این دست استفاده کنید.

قصه‌گویی، ابزاری قدرتمند برای آموزش احساسات به کودکان است.

با روایت داستان‌هایی که طیف گسترده‌ای از احساسات را پوشش می‌دهند، می‌توان به کودکان کمک کرد تا احساسات خود را بهتر بشناسند و با آن‌ها ارتباط برقرار کنند.

از طریق مثال‌های متنوع در داستان‌ها، کودکان می‌آموزند که هر احساسی نشانه‌های خاص خود را دارد و در موقعیت‌های مختلف بروز می‌کند.

این موضوع به آن‌ها کمک می‌کند تا احساساتشان را طبیعی بدانند و درک کنند که داشتن احساسات مختلف، بخشی از زندگی هر فرد است.

قصه‌ها به شیوه‌ای جذاب و ملموس، به کودکان این امکان را می‌دهند تا با دنیای پیچیده احساسات آشنا شده و مهارت‌های اجتماعی و عاطفی خود را تقویت کنند.

3- بگویید که احساسات ناخوشایند مفید هستند

پس از اینکه کودکتان متوجه شد وجود احساساتی مانند خشم طبیعی است، باید بداند که این احساسات مفید هم هستند.

باز هم می‌توانید از قصه کمک بگیرید.

مثلاً از یک قصه استفاده کنید و به کودک خود بگویید که اگر احساس ترس نباشد، نمی‌توانیم از خیابان با ایمنی کامل عبور کنیم.

اگر عصبانی نشویم، نمی‌توانیم حق خود را بگیریم.

اگر ناراحت یا ناامید نشویم، نمی‌توانیم وضعیت خود را تغییر دهیم.

توجه داشته باشید که تمام این موارد را با جزئیات بسیار بیشتر در دوره آموزش تربیت فرزند آموزش داده‌ایم.

4- احساسات ناخوشایند باید مدیریت شوند

این مرحله، آخرین قدم در آموزش کنترل خشم به کودکان است.

در آخرین قدم از آموزش کنترل خشم به کودکان باید به فرزند خود بگوییم که عصبانیت، خشم، خوشحالی و تمام احساست دیگر باید مدیریت شوند.

داشتن مقدار زیادی از احساسات مختلف از جمله خشم یا خوشحالی، خوب نیست و باید کنترل شود.

ما انسان‌ها برای تغییر و رشد ساخته‌ شده‌ایم.

پس کاملاً طبیعی است که نوسان احساسی داشته باشیم.

ولی این نوسان باید کنترل شود.

شاید این مباحث به نظرتان سخت باشد یا شاید فکر کنید که کودک این موارد را درک نمی‌کند، اما همه چیز برعکس است.

اتفاقاً کودک شما به خوبی می‌تواند موارد مطرح شده را درک کند، اما باید از زبان درستی برای بیان آنها استفاده کرد.

در دوره جامع شاه کلید، 51 ساعت آموزش صوتی فرزندپروری از بدو تولد تا 10 سالگی برای شما آماده شده است

بعد از خرید این دوره یک دفتر پلنر و یک کتاب قصه نیز برایتان ارسال می‌شود.

در این کتاب بیش از 200 قصه مخصوص برای شما طراحی کرده‌ایم.

شما می‌توانید با کمک آنها انواع مختلفی از مسائل از جمله مدیریت خشم کودکان را به زبان قصه به کودک خود یاد دهید.

به جز اقدامات تخصصی، کارهای دیگری نیز می‌توان برای مدیریت خشم در کودکان انجام داد.

به بخش بعدی بیایید تا این موارد را نیز توضیح دهیم.

5- عوامل موثر در خشم باید شناسایی شوند

در این مرحله، باید به کودک کمک کنید تا راه‌اندازهای خشم خود یا همان عوامل مؤثر در ایجاد عصبانیت را پیدا کند.

یعنی کودک به این درک برسد که در چه مواقعی خشمگین می‎شود.

برای مثال ممکن است خشم کودک در موارد زیر بروز کند:

• قوانین والدین زیاد است
• با کودک بدرفتاری می‎شود
• با دوستان خود مشکل دارد
• شاهد مشاجره بین اعضای خانواده است
• در یک مسابقه یا بازی شکست می‌خورد
• در مدرسه با امتحانات دشوار مواجه می‌شود
• کودک “نه” می‎شنود و با او مخالفت می‎شود

هر موضوع و یا عاملی، ممکن است باعث بروز خشم در کودک شود و این عوامل در هر کودک نیز متفاوت است.

بنابراین وظیفه‌ی شما به‌عنوان یک والد، این است که علت ایجاد خشم در کودک را تشخیص دهید.

بعد از اینکه علت را تشخیص دهید، چگونگی رفتار با کودک پرخاشگر را نیز درک خواهید کرد.

همچنین باید به کودک کمک کنید تا مثل یک کارآگاه به دنبال نشانه‌های خشم در خود باشد و ببیند چه عواملی باعث عصبانیتش می‌شوند.

سپس می‌توانید برای این موقعیت‌ها برنامه‌ریزی کنید و به کودک آموزش دهید که در این موقعیت‌ها چه رفتاری داشته باشد.

6- نشانه‌های جسمانی خشم باید شناخته شوند

پس از اینکه کودک را با عوامل مؤثر بر خشمگین شدنش آشنا کردید، باید با او راجع به نشانه‌های جسمانی در زمان بروز خشم نیز صحبت کنید.

مثلاً به او بگویید ممکن است در زمان عصبانیت، علائم جسمانی زیر را داشته باشد:

• پیدا کردن تپش قلب
• به شماره افتادن نفس
• گره و مشت کردن دست
• سفت و منقبض کردن عضلات و غیره

همه‌ی این موارد، می‌تواند از علائم خشم در کودکان و بزرگ‌سالان باشد و کودک باید آن‌ها را بشناسد و متوجه شود که وقتی این علائم را دارد، یعنی هیولای خشم قرار است به سراغش بیاید.

می‌توانید این موضوع را با بازی و نقاشی به کودک نشان دهید و به او بگویید که این علائم جسمی، مانند دکمه‌های خشم هستند.

بنابراین هرکدام از این دکمه‌ها که زده شود، یعنی هیولای خشم قرار است به دنبال شما بیاید.

همچنین می‌توانید از استعاره‌ی چراغ راهنما هم برای آموزش و آشنایی کودک با علائم جسمانی خشم استفاده کنید.

به این صورت که به کودک بگویید مثل چراغ راهنما که سه چراغ دارد، ما هم در بدنمان یک چراغ راهنما داریم و هر رنگ این چراغ راهنما، بیانگر یک موضوع است:

اگر این چراغ سبز باشد: می‌توانیم هر کاری که دوست داریم و درونمان دستور می‌دهد را انجام دهیم.

اگر چراغ زرد باشد: نشان‌دهنده‌ی این است که باید راجع به آن کاری که می‌خواهیم انجام دهیم، خوب فکر کنیم و محتاط باشیم.

اگر چراغ قرمز باشد: یعنی در این لحظه، فقط باید بایستیم و ساکت باشیم و هیچ کاری انجام ندهیم.

این موضوع به کودک یاد می‌دهد که وقتی علائم جسمانی خشم را تجربه می‌کند، بدنش در حال ارسال هشدار ایست است. بنابراین نباید رفتار و حرکتی از خود نشان دهد.

درواقع باید بین احساس خشم و رفتارش، یک وقفه و فاصله‌ای ایجاد شود.

کودک بعد از اینکه متوجه خشم خود شد و توانست رفتار نامناسب را متوقف کند، باید چه کاری انجام دهد؟

در ادامه یک راهنمای مناسب به شما ارائه می‌دهیم تا بتوانید کودک خود را طوری تربیت کنید که در این مواقع، به آرام کردن خویش بپردازد.

چطور با کودک پرخاشگر رفتار کنم؟

شما به عنوان والدین، نقش مهمی در آموزش مدیریت خشم به فرزندتان دارید.

گام اول نیز این است که خشم خود را خصوصاً در برابر کودک کنترل کنید.

اما راهکارهای کنترل خشم کودکان عبارتند از:

1- به جای اینکه به کودک بگویید چه کار کند، خودتان الگوی او باشید.

2- وقتی عصبانی می‌شوید، سعی کنید به جای واکنش‌های تند، از تکنیک‌های آرام‌سازی استفاده کنید.

3- به جای سرزنش و تمسخر کردن، به فرزندتان کمک کنید تا از اشتباهات خود درس بگیرد.

4- به جای مقایسه کردن کودک با افراد دیگر، به او نشان دهید که هر فردی حق دارد احساسات مختلفی را تجربه کند.

5- هرگز از عبارت‌های کلیشه‌ای مانند “مرد که گریه نمی‌کنه” یا “تو دیگه بزرگ شدی، نباید این کارو انجام بدی” استفاده نکنید.

در نهایت به این توجه کنید که کدام یک از این گزینه‌ها برای شما مناسب‌تر است.

شما به عنوان والد می‌توانید از ترکیب این گزینه‌ها نیز استفاده کنید تا بهترین نتیجه را بگیرید.

روشهای کنترل خشم در کودکان به صورت عملی

روشهای درمان پرخاشگری کودکان به صورت عملی شامل چه مواردی هستند؟ خواهیم گفت.

در این قسمت از آموزش مدیریت خشم به کودکان شما را با چند راهکار عملی آشنا خواهیم کرد.

1- استفاده از تکنیک‌های ریلکسیشن

شما می‌توانید از تکنیک‌هایی مانند تنفس آرام و شکمی برای آرام کردن کودکتان استفاده کنید.

با آموزش تکنیک‌های آرامش‌بخشی به کودکان، می‌توانیم به آن‌ها کمک کنیم تا احساسات خود را بهتر کنترل کنند.

اما یادتان باشد که کودکان از طریق مشاهده یاد می‌گیرند.

بنابراین مهم است که خودمان نیز در مواقع تنش از این تکنیک‌ها استفاده کنیم.

2- استفاده از تکنیک‌های آرام‌ کردن بدن

برای آرام‌ کردن کودکان می‌توانید از تکنیک انقباض و انبساط عضلات استفاده کنید.

به کودکان بزرگتر می‌توانید یاد بدهید که عضلات خود را به صورت جداگانه منقبض و سپس منبسط کنند.

احتمال دارد که انجام این کار برای کودکان کوچک‌تر دشوار باشد.

بنابراین می‌توانید از تکنیک انقباض و انبساط همزمان کل بدن استفاده کنید.

به عنوان مثال از کودک بخواهید تا عضلات خود را مانند یک ربات سفت و محکم کند و مانند آن راه برود و سپس خود را مانند یک عروسک پارچه‌ای شل و رها کند.

تکرار این تمرین به کودک کمک می‌کند تا با انقباض و انبساط عضلات، به آرامش جسمی دست یابد.

این روش نوعی تمرین آرام‌سازی پیشرونده عضلانی است که به کاهش تنش و استرس کمک می‌کند.

3- فعالیت‌های مورد علاقه کودک را انجام دهید

برای درمان پرخاشگری کودکان علاوه بر تکنیک‌های تنفس و انقباض/انبساط عضلات، می‌توان از فعالیت‌های مورد علاقه کودک نیز استفاده کرد.

تشویق کودک به نقاشی، توپ‌بازی، گل‌بازی یا بازی‌های تخلیه هیجانی مانند فوتبال، همچنین فعالیت‌هایی نظیر رقصیدن، مطالعه، گوش دادن به موسیقی ملایم یا نشستن آرام، می‌تواند مؤثر باشد.

مهم است که والدین از قبل بدانند چه رفتارهایی باعث آرامش فرزندشان می‌شود و چه فعالیت‌هایی را ترجیح می‌دهند.

برای این منظور تهیه یک تابلوی «آرامش» که شامل مراحل مختلف آرام‌سازی از جمله تنفس، تمرین آدم آهنی (انقباض/انبساط عضلات) و فعالیت‌های مورد علاقه کودک باشد، بسیار مفید است.

قرار دادن این تابلو در معرض دید کودک به او کمک می‌کند تا در مواقع خشم، به آن مراجعه کرده و مراحل آرام‌سازی را به یاد بیاورد و به طور مستقل از آن استفاده کند.

4- انجام تمرینات ذهن‌آگاهی

تمرین ذهن‌آگاهی، تمرین تمرکز بر حواس مختلف است.

برای تقویت تمرکز کودک بر حواس پنجگانه می‌توان فعالیت‌های زیر را انجام داد:

• حس چشایی: یک دمنوش آرام‌بخش برای کودک تهیه کنید تا به آرامی آن را بنوشد و طعم آن را مزه کند.
• حس بویایی: یک شیء خوشبو مانند گل، اسانس یا عطر ملایم را در نزدیکی بینی کودک قرار دهید تا بوی آن را استشمام کند.
• حس شنیداری: صداهای آرامش‌بخش طبیعت مانند صدای دریا، باران، پرندگان یا موسیقی ملایم بی‌کلام را برای او پخش کنید.
• حس لامسه: یک شیء با بافت نرم و دلپذیر مانند یک عروسک پارچه‌ای، توپ نرم یا “فیجت” را در اختیار کودک قرار دهید تا آن را لمس کند و با آن بازی کند.
• حس دیداری: تصاویر یا ویدیوهای آرامش‌بخش و زیبا از طبیعت، مناظر یا نقاشی‌های هنری را از طریق گوشی، تبلت یا تلویزیون به او نشان دهید.

این تمرینات به کودک کمک می‌کند تا توجه خود را از خشم و افکار منفی دور کرده و بر حواس خود متمرکز شود و در نتیجه آرامش بیشتری پیدا کند.

این تمرینات در واقع نوعی تمرین حواس‌پرتی هدفمند است که با استفاده از تحریک حواس مختلف، ذهن کودک را از وضعیت پرتنش دور می‌کند.

5- از تصویرسازی ذهنی کمک بگیرید

آخرین کاری که ما در آموزش کنترل پرخاشگری کودکان به شما آموزش می‌دهیم، کمک گرفتن از تصویرسازی ذهنی است.

یکی دیگر از راهکارهای کنترل خشم کودکان این است به کودک کمک می‌شود تا صحنه‌های آرامش‌بخش را در ذهن خود تصور کند.

مانند سفری خیالی به جنگل، یا هر محل دیگری که کودک دوست دارد.

مثلا اگر کودک شما عاشق جنگل است، زیبایی‌های آن را برای او توصیف کنید.

از بوی درختان گرفته، تا صدای پرندگان. همه و همه می‌توانند در توصیف‌های شما قرار بگیرند.

این روش به کودک کمک می‌کند تا از تخیل و حواس خود برای تجربه‌ای عمیق و آرامش‌بخش استفاده کند.

آموزش این پنج مرحله به کودک، به او کمک می‌کند تا خشم خود را مدیریت و کنترل کرده و در مواقع بحرانی، بدون آسیب رساندن به خود یا دیگران، با چالش‌ها روبرو شود.

انجام این تمرینات به کودک کمک می‌کند تا با ایجاد یک “پناهگاه ذهنی”، در مواقع پرتنش به آنجا پناه ببرد و آرامش خود را بازیابد.

عبارات ممنوعه در زمان خشم و عصبانیت کودک

در زمان بروز خشم در کودکان، یکسری عبارات و جمله‌ها را نباید به کار ببرید که در ادامه به شرح آن‌ها می‌پردازیم:

سرزنش و امر کردن ممنوع!

هنگامی که کودک شما عصبانی و ناآرام است، او را با یکسری عبارات سرزنش نکنید و یا سعی نکنید که با امر و نهی با او صحبت کنید.

بنابراین به هیچ وجه در زمان عصبانیت کودک، از عبارات زیر استفاده نکنید:

• تو باید …
• تو نمی‌توانی …
• تو نمی‌فهمی …
• تو اشتباه می‌کنی …
• من الآن برای …. وقت ندارم

تحقیر کردن ممنوع!

هیچ‌گاه حرف‌های تحقیرکننده به کودک نزنید و شخصیت او را کوچک نشمارید.

برای مثال به کودک نگویید که: “دختر / پسر بدی هستی”

بلکه به او بگویید: “آن روز یا آن زمان، کار بدی انجام دادی.”

عشق و محبت شرطی ممنوع!

به کودک نگویید که: “دیگر تو را دوست ندارم.”

بهتر است به او بگویید که: “من وقتی تو آن حرف زشت را به من زدی، دلخور شدم. ما اجازه‌ی آسیب زدن به یکدیگر را نداریم پس سعی کن دیگر این کار را تکرار نکنی.”

کنترل خشم در کودکان و بزرگ‌سالان، یک مهارت است که با یادگیری آن، می‌توان ارتباط خود را با دیگران توسعه و بهبود بخشید.

هرچند برای به دست آوردن کنترل خشم، زمان و حوصله‌ی زیادی نیاز است اما کودک به کمک آن می‌تواند بر بسیاری از مشکلات زندگی خود غلبه کند.

بنابراین صبور باشید و آموزش کنترل خشم در کودکان را جدی بگیرید.

همچنین می‌توانید برای تربیت بهتر کودک در این زمینه از کتاب‌ها کمک بگیرید. از این رو پیشنهاد می‌کنیم حتماً به صفحه‌ی خرید کتاب کودک مراجعه کنید.

از آنجایی که برخی والدین به دنبال روش‌های سریع کنترل خشم در کودکان هستند در بخش بعدی به این موضوع می‌پردازیم.

راهکارهای سریع درمان پرخاشگری کودکان

در مواقعی که کودک بسیار عصبانی است می‌توانید از راهکارهای سریع زیر برای آرام کردن او استفاده کنید.

1- با کودک در مورد احساس خشم و دلایل آن صحبت کنید. به او کمک کنید احساسات خود را شناسایی و بیان کند.

2- همراه با کودک، حرکت پروانه (بالا و پایین بردن دست‌ها مانند بال پروانه) را انجام دهید. این حرکت به رهایی تنش و افزایش جریان خون کمک می‌کند.

3- حرکات کششی ملایم را همراه با کودک انجام دهید تا عضلات او رها شده و احساس آرامش بیشتری کند.

4- یک توپ نرم یا توپ استرس به کودک بدهید تا آن را فشار دهد و رها کند. این کار به تخلیه انرژی اضافی و کاهش تنش کمک می‌کند.

5- حرکات ورزشی ساده مانند شنا سوئدی با تکیه بر دیوار را همراه با کودک انجام دهید.

6- از کودک بخواهید کف دست‌هایش را محکم به هم فشار دهد و سپس رها کند. این کار به کاهش تنش عضلانی کمک می‌کند.

7- اگر ترامپولین در دسترس است، کودک را به پریدن روی آن تشویق کنید. این فعالیت به تخلیه انرژی و بهبود خلق و خو کمک می‌کند.

8- اگر گل یا خمیر بازی در دسترس است، آن را به کودک بدهید تا با آن بازی کند و آن را ورز دهد. این فعالیت به تخلیه هیجانات و کاهش استرس کمک می‌کند.

9- از کودک بخواهید روی یک کاغذ نقاشی بکشد و سپس آن را مچاله کند. این کار به صورت نمادین به تخلیه خشم کمک می‌کند.

10- از کودک بخواهید آنچه او را ناراحت کرده است را روی کاغذ بنویسد و سپس آن را پاره کند. این کار نیز به تخلیه احساسات منفی کمک می‌کند.

11- اگر کودکتان سواد دارد، از او بخواهید برای هر کسی که می‌خواهد نامه بنویسد (حتی بدون ارسال آن). این کار به بیان احساسات و پردازش آن‌ها کمک می‌کند.

12- اگر موقعیت‌های برانگیزاننده‌ی خشم کودک زیاد است، همیشه یک پلاستیک حباب‌دار همراه خود داشته باشید و به او بدهید تا حباب‌هایش را بترکاند. این کار به عنوان یک روش سریع و آسان برای کاهش تنش و حواس‌پرتی عمل می‌کند.

این فعالیت‌ها به کودک کمک می‌کنند تا انرژی اضافی خود را به شیوه‌ای سالم تخلیه کند و خشم خود را به طور مؤثرتری مدیریت کند.

همچنین این فعالیت‌ها می‌توانند به عنوان راه‌هایی برای حواس‌پرتی و تغییر تمرکز کودک از موقعیت‌های استرس‌زا عمل کنند.

آخرین حرف

در این دوره مدیریت خشم به کودکان، راهکارهای کنترل خشم کودکان را به شما آموزش دادیم.

اما این پایان کار نیست!

ما در دوره جامع و کامل تربیت فرزند یا همان شاه کلید، موارد بسیار بیشتری را به شما آموزش داده‌ایم.

با تهیه این دوره علاوه بر آموزش‌های اصولی، وبینارها و لایوهای اختصاصی با زهرا قانع (روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک با مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران) خواهید داشت.

کتاب قصه ویژه با بیش از 200 قصه مختلف و پلنر مخصوص نیز به صورت فیزیکی برایتان ارسال خواهد شد.

همچنین این دوره برای شما شخصی‌سازی خواهد شد.

تا بتوانیم به صورت اختصاصی، مسائل کودک شما را بررسی کنیم.