با توجه به افزایش پرخاشگری کودکان در دنیای امروز، مدیریت پرخاشگری در کودک بسیار مهم شده است.
از این رو در این مطلب درباره‌ی مدیریت پرخاشگری در کودکان و در موارد جدی‌تر، درمان پرخاشگری کودکان صحبت خواهیم کرد.
اما چه رفتاری، پرخاشگری محسوب می‌شود؟
پرخاشگری به رفتار ناخوشایندی گفته می‌شود که خشونت‌آمیز و آسیب‌رسان است و می‌تواند برای کودک یا اطرافیان، آسیب‌های جسمی و عاطفی به همراه داشته باشد.
پرخاشگری کودکان، ممکن است به عوامل مختلفی وابسته باشد ازجمله شرایط محیطی، فشارها، تهدیدها و پیامدهایی که کودکان تجربه می‌کنند.
اما در اکثر مواقع ایجاد پرخاشگری در کودک به دلیل ناآگاهی و فرزند پروری غیراصولی والدین است.
بنابراین اگر نمی‌خواهید که جزو آن دسته از والدینی باشید که موجبات پرخاشگری فرزندان خود را فراهم می‌کنند، پیشنهاد می‌کنیم که در دوره آموزش تربیت فرزند زهرا قانع شرکت کنید که همراه با 3 ماه پشتیبانی است.
همچنین اگر می‌خواهید درباره‌ی عوامل ایجاد پرخاشگری، مدیریت و درمان پرخاشگری کودکان بیشتر بدانید پس در ادامه همراه ما باشید.
ارزیابی و بهبود رفتار پرخاشگرانه در کودک
راهکارهای مدیریت پرخاشگری در کودکان
کلام آخر: آیا می‌توان پرخاشگری کودک را مدیریت کرد؟
اکثر افراد به اشتباه فکر می‌کنند که عصبانیت و خشم با پرخاشگری یکی است.
در حالی که عصبانیت، یک احساس است و مانند سایر احساسات کاملاً طبیعی است و نمی‌توان و نباید مانع ایجاد آن شد.
منتها پرخاش فرق دارد و رفتاری را پرخاشگری می‌نامند که اغلب پس از ایجاد احساس عصبانیت انجام می‌شود.
بنابراین می‌توان این رفتار را مدیریت و تنظیم کرد و با گذشت زمان، میزان پرخاشگری را کاهش داد.
گاهی نیز ممکن است برخی رفتارها که مختص سن خاصی در کودکان هستند، به اشتباه پرخاشگری تعبیر شوند مانند جیغ زدن، مو کشیدن، گاز گرفتن و پرت کردن وسایل در کودکان زیر 2 سال!
اما دلایل پرخاشگری در کودکان بالای 2 سال چیست؟ چگونه می‌توان به مدیریت پرخاشگری در کودکان پرداخت؟
در ادامه به معرفی دلایل پرخاشگری می‌پردازیم:
کاملاً طبیعی است کودکی که هنوز به‌خوبی نمی‌تواند صحبت کند و خواسته‌ها و نیازهایش را بیان کند و احساساتش را ابراز نماید، عصبانی شود و به تنها ابزارهایی که در اختیار دارد مانند جیغ زدن، گریه کردن، پرت کردن وسایل و سایر رفتارهایی از این قبیل متوسل شود.
نقص در روابط خانوادگی و عدم ارتباط گرم و صمیمی، عدم توجه و مراقبت کافی از کودک و فشار و تنش در خانواده، می‌تواند موجب احساس ناامنی، نارضایتی و عصبانیت در کودکان شود.
در چنین شرایطی، کودک به دنبال راه‌هایی برای بیان خشم و نارضایتی خود به رفتارهای پرخاشگرانه روی می‌آورد.
ژنتیک و وراثت، می‌تواند نقش مهمی در پرخاشگری کودکان داشته باشد.
به‌عنوان‌مثال برخی از ژن‌های مرتبط با سطح هورمون تستوسترون در بدن، می‌تواند باعث شود کودکان پرخاشگرتر شوند.
کودکانی که پاسخ مناسبی در برابر نیازهایی چون دل‌بستگی ایمن، استقلال، مرزبندی و محدودیت گزینی دریافت نمی‌کنند برای جبران کمبودها و به نمایش گذاشتن حس قدرت خود، به رفتارهای پرخاشگرانه روی می‌آورند.
گاهی والدین و یا اطرافیان کودک، مهارت مدیریت خشم ندارند. درنتیجه کودک نیز با الگو گیری از آن‌ها به‌محض عصبانی شدن، رفتارهای پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهد.
وقتی کودک به هدف خود دست پیدا نمی‌کند و خواسته و نیازش برآورده نمی‌شود، یکی از رفتارهایی که می‌تواند از او سر بزند رفتارهای پرخاشگرانه است.
به‌عنوان‌مثال کودکی که در یک بازی یا رقابت برنده نمی‌شود، ممکن است به‌جای اینکه به دنبال راه‌حل‌های منطقی برای بهبود عملکرد خود باشد به سمت رفتارهای خشونت‌آمیز برود.
استفاده طولانی مدت از صفحات نمایشی و عدم تحرک، مغز را به شدت تحت فشار قرار می‌دهد و باعث کاهش آستانه تحمل کودکان می‌شود.
علاوه بر این برنامه‌های تلویزیونی، کارتون‌ها و فیلم‌ها می‌توانند شامل صحنه‌های خشونت‌آمیز و نامناسب برای کودکان باشند و موجب ترغیب آن‌ها به رفتارهای پرخاشگرانه شوند.
تنبیه، آموزش مستقیم پرخاشگری به کودک است.
والدینی که به‌محض عصبانیت از رفتارهای نادرست کودک، او را تنبیه کلامی و یا بدنی می‌کنند به او می‌آموزند که هرگاه احساس خشم پیدا کرد، از پرخاشگری استفاده کند.
والدین طرد کننده نه‌تنها موجب لجبازی در کودکان می‌شوند، بلکه پرخاشگری را نیز در آن‌ها تقویت می‌کنند.
چرا؟ زیرا کودک یاد می‌گیرد برای جلب‌توجه والدین، جیغ‌وداد و حتی خودزنی کند.
سخت‌گیری بیش از اندازه و قوانین زیاد و محدودکننده، می‌توانند منجر به پرخاشگری در کودکان شوند.
عدم انعطاف‌پذیری در ارتباط با کودک، او را وادار می‌سازد تا قوانین را زیر پا بگذارد و برای فرار از آن‌ها به رفتارهای نادرست روی آورد.
حال که با دلایل پرخاشگری کودک آشنا شدید، باید برای ارزیابی و مدیریت پرخاشگری در کودکان یکسری مراحل را انجام دهید که در ادامه خواهیم گفت.
به‌منظور اینکه متوجه شوید کدام یک از دلایلی که در بخش قبلی ذکر شد، می‌تواند باعث ایجاد پرخاشگری در کودکتان شوند، باید 4 مرحله‌ی زیر را در پیش بگیرید:
در زمانی که کودک، رفتارهای خشن و پرخاشگرانه از خود نشان می‌دهد، وقت آن است که مشاهدات خود را ثبت کنید.
برای ثبت مشاهدات نیز به جزئیاتی مانند زمان وقوع رفتار، فردی که با او درگیر بوده است و شرایط قبل و بعد از اتفاق توجه کنید.
با نظارت دقیق و پرداختن به این شکل از موقعیت‌ها، می‌توانید علل وقوع رفتارهای کودک را شناسایی و برای مدیریت پرخاشگری در کودک به‌صورت هدفمند اقدام کنید.
همان‌طور که گفتیم، پرخاشگری در کودکان به دلایل مختلفی اتفاق می‌افتد.
بنابراین بعد از شناسایی موقعیت و شکل رفتار پرخاشگرانه‌ی کودک، باید ببینید که کدام یک از دلایلی که در بخش قبلی ذکر کردیم درباره‌ی رفتار کودک شما صدق می‌کند.
راه درک این دلایل هم، پیروی از مرحله‌ی قبلی یعنی شناسایی رفتارهای نگران‌کننده کودک است.
پس از دو مرحله‌ی قبلی، نوبت به ایجاد رفتارهای مثبت در کودک رسیده است.
بنابراین در این مرحله، باید انتظارات رفتاری در محیط‌های مختلف مانند مهدکودک، مدرسه، مهمانی و سایر مکان‌هایی از این دست را به کودک بیاموزید.
راهبردهای مدیریت پرخاشگری، باید برای هر کودک به‌خوبی اجرا شود و شکل بگیرد.
بنابراین راهکارها را برای مدت زمانی نسبتاً طولانی انجام دهید تا کودک نیز بتواند با آن‌ها کنار بیاید و پاسخ مناسبی به راهبردها دهد.
در این مرحله، می‌توانید یک یا دو استراتژی مدیریت پرخاشگری در کودک را امتحان کنید البته با توجه به دانسته‌هایی که از مراحل قبلی به دست آورده‌اید.
حال که با شرایط و روند کنترل پرخاشگری کودک آشنا شدید پس در ادامه همراه با ما باشید تا به بررسی راهکارهای مدیریت پرخاشگری در کودک بپردازیم.
همان‌طور که در بخش قبلی نیز اشاره شد اولین و مهم‌ترین گام برای کاهش پرخاشگری کودک، شناخت نوع پرخاشگری و دلایل و عوامل محرک آن است.
نتایج تحقیقات و پژوهش‌ها نشان می‌دهند که در اکثر مواقع، فرزند پروری ناصحیح و غیراصولی والدین از دلایل اصلی پرخاشگری در کودک است.
ناآگاهی والدین و عدم شناخت ویژگی‌های طبیعی کودک، موجب می‌شود بسیاری از رفتارها به اشتباه پرخاشگری تلقی شوند و از سوی والدین نیز برخورد ناصحیح صورت گیرد و همین مسئله باعث تکرار و تقویت آن رفتارها شود.
بنابراین والدین با افزایش دانش فرزند پروری خود، می‌توانند نیازهای کودک را بشناسند و با پاسخگویی صحیح و الگوی مناسب بودن به فرزند خود کمک کنند.
در ادامه به برخی از راهکارهایی اشاره می‌شود که بعد از فرزند پروری اصولی در مدیریت پرخاشگری در کودکان مؤثر هستند:
شایان ذکر است که با شرکت در دوره آموزش مهارت های زندگی به کودکان، می‌توانید به فرزندتان آموزش دهید که چطور احساسات خود را بشناسد و هیجانات خود را کنترل کند.
علاوه‌بر مواردی که در بالا ذکر کردیم، یکسری راهبردهای دیگر نیز برای مدیریت پرخاشگری در کودک و جلوگیری از رفتارهای نابهنجار او وجود دارد که می‌توانید از آن‌ها نیز استفاده کنید.
در ادامه به بررسی و شرح این راهکارها خواهیم پرداخت:
با اولین نشانه‌های شروع پرخاشگری کودک، وارد عمل شوید و او را از موقعیت دور کنید.
البته نباید در این حالت، بیش از حد به کودک واکنش نشان دهید چرا که باعث تقویت رفتارهای بد او می‌شود.
به‌طور مثال:
نیازی نیست که شروع به توضیحات طولانی و مفصل به کودکتان کنید و فقط مثلاً جمله‌ی “ما گاز نمی‌گیریم”، کافی است و در ادامه نیز توجه خود را معطوف کنید به فردی که کودکتان با او پرخاشگری کرده است.
از نمونه‌های دیگر توجه و واکنش بیش از حد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
پس در این حالت چه باید کرد؟
باید به کودک آسیب‌دیده توجه کنید و توجه خودتان را از کودکتان بردارید.
اگر فرزند شما نمی‌تواند آرام شود و همچنان پرخاشگری می‌کند، او را از موقعیت دور کنید.
منتها اگر زورتان نمی‌رسد که فرزندتان را از موقعیت خارج کنید، خود و کودک آسیب‌دیده از آنجا فاصله بگیرید .(فاصله را متناسب با سن کودک خود تنظیم کنید.)
با این کار به کودک خود این پیام را می‌رسانید هر زمان که آرام شد به او توجه خواهید کرد و همچنین به او می‌آموزید که این وظیفه‌ی اوست که خود را آرام و به‌درستی رفتار کند.
اگر می‌خواهید که فرزندتان خودکنترلی داشته باشد، ابتدا باید بتوانید عصبانیت خود را کنترل و از کلمات و لحن ملایم استفاده کنید.
هرچند که در موقعیت‌های پرخاشگری و زمانی که کودکتان در جمع به کودکان دیگر آسیب می‌رساند، کنترل خشم سخت است اما شما با این کار به کودک می‌آموزید که رفتار خود را کنترل کند.
در حقیقت با کمک این تکنیک که هم با کودک آسیب‌دیده و هم فرزند خودتان با لحنی ملایم صحبت کنید، به کودکتان کمک می‌کنید که آرام شود.
منتها اگر کودک آرام نمی‌شود با همان لحن ملایم به او بگویید که “من الآن نیاز دارم که تو آرام شوی تا من به دوستت کمک کنم بنابراین تا کارم تمام شود، می‌خواهم که فریاد زدن را تمام کنی!”
در ادامه نیز اگر کودک به حرف شما گوش کرد و آرام شد، خیلی آرام به سمت او برگردید و او را بی‌صدا و با لحن ملایم تحسین کنید و بگویید:
“ممنون که خودت را آرام کردی! ما گاز نمی‌گیریم و این کار به دوستت آسیب زده و او غمگین است.”
اگر کودک شما زیر 3 سال است با گفتن عبارت‌هایی مثل مورد زیر، می‌توانید به او کمک کنید تا خشم خود را تشخیص دهد:
“می‌دانم که عصبانی هستی اما ما بقیه را نمی‌زنیم.”
با کودکان 3 تا 7 سال درباره‌ی خشم آن‌ها به‌عنوان یک احساس مهم صحبت کنید.
همچنین می‌توانید روش‌هایی را برای فرونشاندن خشم به آن‌ها بیاموزید البته در لحظاتی که آرام هستند و نه در زمان درگیری.
به‌طور مثال می‌توانید بگویید که:
“گاهی اوقات من هم عصبانی می‌شوم. وقتی این اتفاق می‌افتد، می‌گویم «عصبانی هستم» و اتاق را ترک می‌کنم.”
همچنین می‌توانید به فرزند خود بیاموزید که چطور از یک تا 10 بشمارد تا خشم و عصبانیتش کمتر شود یا اینکه چگونه نفس عمیق بکشد تا آرام شود.
همه‌ی این موارد کمک می‌کنند که تمرکز کودک از عصبانتیش گرفته شود و یاد می‌گیرد که این احساس مهم را تشخیص دهد.
از طرفی یک راه حل دیگر نیز وجود دارد و آن هم نشان دادن عواقب رفتار پرخاشگرانه به کودک است.
به‌طور مثال با تشخیص اینکه فرزند شما در چه موقعیت‌هایی پرخاشگری می‌کند، می‌توانید قبل از قرار گرفتن در آن موقعیت به کودک خود بگویید که:
“من فکر می‌کنم که بتوانی خشم خود را کنترل کنی و با کسی دعوا نکنی اما اگر نمی‌توانی، ما باید پارک را ترک کنیم و تا هفته‌ی آینده برنگردیم. متوجه هستی؟”
در ادامه نیز اطمینان حاصل کنید که اگر کودک پرخاشگری کرد، او را با عواقب رفتارش مواجه خواهید کرد.
منتها به این نکته توجه کنید که عواقبی که برای رفتارهای کودک در نظر می‌گیرد به هیچ وجه نباید عصبانیت، کتک‌کاری و یا تنبیه باشند!!!
این مهم است که در لحظات آرام با فرزندتان راجع‌به پرخاشگری صحبت کنید.
در این حال باید به کودک با لحنی ثابت و بدون عصبانیت، بگویید که کارهایی مثل کتک زدن، گاز گرفتن، لگد زدن و سایر رفتارهای پرخاشگرانه اشتباه است.
برای کودکانی که بین 18 ماهگی تا 2 سالگی قرار دارند، مسئله را ساده کنید و فقط بگویید که:
“زدن اشتباه است.”
به یاد داشته باشید که شاید مجبور شوید این قوانین را بارها و با استفاده از کلمات مشابه تکرار کنید تا زمانی که فرزندتان به‌درستی آن را درک کند و هر زمان که کودکتان پرخاشگری می‌کند، باید محکم و ثابت باشید.
از طرفی برای کودکانی که بین 3 تا 7 سالگی قرار دارند، باید به طرز دیگری رفتار کنید چرا که ممکن است علت و معلول را آزمایش کنند و ببینند که آیا شما سر حرفتان هستید یا نه؟
بنابراین وظیفه‌ی شما است که برای رفتارهای او، عواقبی را در نظر بگیرید و روی آن استوار بمانید.
از آنجایی که قدرت کلامی کودکان در سن 3 تا 7 سالگی بیشتر است، می‌توانید از عبارت‌های مختلفی مثل موارد زیر نیز استفاده کنید:
بسیاری از کودکان چون نمی‌توانند از کلمات به‌درستی استفاده کنند و حرف خود را بزنند، به رفتارهای پرخاشگرانه روی می‌آورند.
از طرفی کتک زدن و گاز گرفتن برای یک کودک خردسال، راحت‌تر از صحبت کردن است.
بنابراین وظیفه‌ی شما است که به کودکتان درست صحبت کردن و استفاده از کلمات مناسب را آموزش دهید تا بتواند در شرایط سخت و تنش‌زا از کلام خود استفاده کند.
به‌طور مثال به فرزندتان بیاموزید که به‌جای رفتار تهاجمی، “نه” بگوید.
اغلب اوقات یک کودک به‌جای ابراز وجود، واکنش منفی نسبت به دوستان و خواهران و برداران خود نشان می‌دهد.
در حالی که با استفاده از یک کلمه‌ی ساده مثل “نه”، می‌تواند خواست خود را به‌صورت شفاهی و نه پرخاشگرانه بیان کند.
همچنین می‌توانید به کودکتان بگویید تا وقتی از دوستانش ناامید یا عصبانی است از عبارات دیگری مثل “نه این مال من است”، “من آن را دوست ندارم!” و “تمامش کن، دردم آمد.” استفاده کند.
در این راستا برای اینکه استفاده از کلمات برای کودک جا بیفتد، هر زمان که وارد موقعیتی می‌شوید که ممکن است کودک پرخاش کند از او بخواهید که حتماً امروز از عبارات و کلماتی استفاده کند که به او یاد داده‌اید.
با این کار و تکرار آن در موقعیت‌های مختلف، کودک کم کم یاد می‌گیرد که از کلمات به‌جای رفتارهای پرخاشگرانه استفاده کند.
البته که آموزش این عبارات نیز به سن کودک شما وابسته است و باید متناسب با سن او، این عبارات را استفاده کنید.
مواردی که تا اینجا بیان کردیم، بخشی از راهکارهایی بود که می‌توانید برای مدیریت پرخاشگری کودک انجام دهید اما در موارد حادتر که پرخاشگری او کاهش پیدا نمی‌کند باید به فکر درمان پرخاشگری کودکان باشید.
از این رو در ادامه درباره‌ی این موضوع نیز صبحت خواهیم کرد.
پرخاشگری کودکان، یک رفتار منفی است که نباید اجازه داد در کودک به‌صورت عادت درآید.
اگر کودک متوجه شود با این روش می‌تواند موفق شود، همیشه و در همه حال برای رسیدن به خواسته‌هایش از پرخاشگری استفاده می‌کند.
کودک پرخاشگر، نمی‌تواند با همسالان خود ارتباط سالم برقرار کند و با گذشت زمان و وقتی که والدین از پرخاشگری‌های او کلافه می‌شوند، مهر و محبت آن‌ها را نیز کم کم از دست می‌دهد.
کودک پرخاشگر، آرامش را تجربه نمی‌کند و با آنچه در دنیای درون و بیرون می‌گذرد در صلح نیست و بنابراین بیش از پیش تنهایی و محرومیت هیجانی را تجربه می‌کند.
از این رو با توجه به پیامدهای منفی پرخاشگری، موارد زیر ضرورت پیدا می‌کنند:
در این مقاله درباره‌ی مدیریت پرخاشگری در کودکان صحبت کردیم و متوجه شدید که دلایل ایجاد پرخاشگری بسیار گسترده است.
بنابراین در مرحله‌ی اول، شما به‌عنوان والد باید دریابید که علت پرخاشگری کودک شما چیست.
در بسیاری از مواقع با شناسایی علت و مدیریت پرخاشگری در کودک، می‌توانید رفتارهای پرخاشگرانه‌ی او را کنترل کنید و کاهش دهید.
بنابراین بله!
با استفاده از راهبردهایی که برای مدیریت پرخاش در کودکان گفتیم، می‌توانید تا حد چشمگیری او را از پرخاشگری دور کنید.
منتها در برخی مواقع نیز کودک با روش‌های مذکور، آرام نمی‌شود و به پرخاشگری خود ادامه می‌دهد.
در این حالت باید به متخصص مراجعه کنید و به درمان پرخاشگری کودکان بپردازید.
چرا که ادامه‌ی پرخاشگری در کودک، به رشد و سلامت روان او صدمه جدی وارد می‌کند.
پس اگر مدت زیادی است که کودکتان پرخاشگر است، حتماً در اسرع وقت به متخصص مراجعه کنید.
از طرفی بسیاری از والدین نسبت به لجبازی کودکان نیز به سطوح آمده‌اند که اگر می‌خواهید با راهکارهای مقابله با لجبازی کودکان نیز آشنا شوید، می‌توانید به مقاله‌ی “مدیریت لجبازی کودک” مراجعه کنید.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
دوره ی جامع فرزند پروری شاه کلید، آموزش لحظه به لحظه رفتار با کودک از بدو تولد تا ده سالگی را به شما آموزش می دهد. این دوره خصوصیات زیر را دارد:
