تنظیم خواب نوزاد و شیرخوار، یکی از مهم‌ترین چالش‌های والدین در دو سال اول زندگی فرزندشان است.
بهبود کیفیت خواب نوزادان نه‌تنها به رشد و تکامل مطلوب آن‌ها کمک می‌کند بلکه باعث حفظ آرامش و سلامت روانی والدین نیز می‌شود.
با وجود این تنظیم خواب شیرخواران به دلیل تغییرات فیزیولوژیکی و ریتم‌های مختلف خواب نوزادان، می‌تواند دشوار باشد اما شدنی است و نیاز به صبوری والدین دارد و حتماً باید به‌صورت تدریجی انجام شود.
در این مقاله قصد داریم به بررسی راه‌های تنظیم خواب نوزاد بپردازیم تا والدین با کمک این راهکارها، خواب نوزاد خود را بهبود ببخشند و کیفیت زندگی خانوادگی را افزایش دهند پس در ادامه همراه ما باشید.
اگر می‌خواهید این راهکارها را به‌درستی و همراه با پشتیبانی یک روانشناس پیاده کنید، به صفحه زیر مراجعه کنید:
چگونه ساعت خواب نوزاد را تنظیم کنیم؟
راه‌های تنظیم خواب نوزاد (معرفی 12 روش مؤثر)
در طی دو سال اولیه زندگی نوزاد (کودکان زیر دو سال)، قرار نیست ما هیچ ساختاری داشته باشیم و نمی‌توانیم به او بگوییم این کار را بکن و آن کار را نکن. چرا؟
زیرا نوزاد به آن حد از رشد منطقی نرسیده است که بتواند تفاوت بین خوب و بد را تشخیص دهد و باید و نبایدها را درک کند.
بنابراین نمی‌توانیم هیچ قانونی داشته باشیم.
پس بیشترین کاری که ما می‌توانیم به‌عنوان والد در این دوران انجام دهیم، این است که محیط را امن کنیم و شرایط را طوری فراهم کنیم که فرزندمان رفتار درستی داشته باشد.
ولی یک ساختار و نظم همیشگی می‌تواند در دو مورد زیر، از همان ابتدا وجود داشته باشد:
البته این دو مورد، ممکن است به طور کامل قابل اجرا نباشند اما می‌توانید تا حدودی این ساختار و نظم را پیاده‌سازی کنید.
با نظم و قاعده‌ای که در این دوران برای زندگی خود در نظر می‌گیرید به نوزاد کمک می‌کنید که در سال‌های آینده نیز ساختارهایی که شما در نظر دارید را بپذیرد.
وقتی نوزاد خواب منظم دارد، بعداً که بزرگ‌تر هم شد اگر به او بگوییم مثلاً ساعت 9 شده و وقت خواب است، بهتر این موضوع را می‌پذیرد.
چرا که این سیستم را قبلاً اجرا کرده‌ایم و فرزندمان به آن عادت کرده است.
ولی وقتی یک شب ساعت 10 شب بخوابید و شبی دیگر ساعت 1 بامداد، این نبود ساختار را از ما می‌بیند و بعداً خیلی سخت قانون‌مند می‌شود.
مثلاً در دوران مدرسه، انجام تکالیف و یا کارهای جدید برای او سخت‌تر می‌شود. به این دلیل که از اول ساختار نداشتیم.
پس سنگ بنا برای تنظیم خواب نوزاد را باید از همان ابتدا درست قرار دهیم.
یک نکته‌ی مهم درباره‌ی تنظیم خواب شیرخواران وجود دارد و آن هم این است که خواب نوزاد با ما بزرگ‌سالان یکی نیست.
نوزاد به مدت 9 ماه، شب‌ها بیدار بوده و روزها خوابیده است و احتمالاً این سیکل خواب را همچنان دارد.
بنابراین ممکن است نوزاد شما صبح‌ها بیشتر بخوابد و شب‌ها تازه شارژ شود و خیلی دیر به خواب رود.
در این حالت باید چگونه ساعت خواب نوزاد را تنظیم کرد؟ به مرور و با صبر و حوصله و کاملا تدریجی!
مثلاً می‌توانید از حدود شش ماهگی که انتظار دارید خواب نوزاد درست باشد، خواب او را با کمک راهکارهای علمی و عملی کم کم درست کنید.
با بهبود کیفیت خواب نوزادان، به آن‌ها کمک می‌کنید که شب‌ها عمیق‌تر، بیشتر و باکیفیت‌تر بخوابند.
البته باید بدانید که نوزادانی با خلق‌وخوی سخت، دیرتر تطبیق پیدا می‌کنند. بنابراین باید به آن‌ها زمان دهید، نگران نباشید و در اجرای روتین تنظیم خواب نوزاد تداوم داشته باشید.
حال در ادامه همراه ما باشید تا مؤثرترین راهکارها را برای بهبود و تنظیم خواب نوزادان معرفی کنیم.
تنظیم خواب نوزاد یعنی کودک زیر دو سال با توجه به شرایطی که او در شکم مادر گذرانده است، کمی با کودکان بالای دو سال متفاوت است.
به همین دلیل والدین یا مراقبان، باید صبوری بیشتری به خرج دهند و راه‌های تنظیم خواب نوزاد را به تدریج پیاده‌سازی کنند.
اگر فرزند شما شیرخوار و زیر دو سال است، بهتر است روش‌های تنظیم و بهبود کیفیت خواب نوزادان را که در ادامه معرفی می‌کنیم، به دقت بررسی کنید و به کار ببرید:
یکی از مؤثرترین راه‌ها برای تنظیم خواب نوزاد، ایجاد شرایط روز و شب در منزل است.
منظور از شرایط روز و شب چیست؟
اینکه روزها، کاملاً شرایط روز در خانه برقرار باشد و هر کاری که باید در طی روز انجام دهید را پیش ببرید.
بنابراین به این فکر نکنید که چون نوزاد خواب است پس باید همه‌جا تاریک و ساکت باشد.
نه! شما روتین زندگی خود را حفظ کنید. پرده‌ها را کنار بزنید، تلویزیون ببینید، تماس‌های خود را برقرار کنید و خلاصه هر کار دیگری که باید در طی روز انجام شود را پیش ببرید.
در هنگام شب هم دقیقاً برعکس و حتی اگر فرزندتان می‌خواهد بازی کند، شما روتین شب را اجرا کنید.
تلاشتان بر این باشد در خانه آرامش برقرار شود مثلاً پرده‌ها را کاملاً بکشید، نورها را کم کنید، با نوزاد بازی نکنید تا هیجانش بالا نرود، تلویزیون را خاموش کنید و به او نشان دهید که دارید به سمتی می‌روید که همگی باید بخوابند.
در این حالت، ذهن نوزاد شرطی می‌شود و درمی‌یابد که شب‌ها هیچ گزینه‌ای به جز خواب وجود ندارد.
حتی اگر نوزاد بازی می‌کند، شما باید بخوابید و با او بازی و صحبت نکنید و فقط در حد لالایی خواندن و نوازش کردن با فرزندتان ارتباط برقرار کنید که نترسد و فکر نکند او را تنها گذاشته‌اید.
مهم‌ترین چیزی که به تنظیم خواب شب نوزاد کمک می‌کند، این است که صبر داشته باشید و در برابر رفتار او مقاومت کنید.
درنهایت نوزاد وقتی ببیند که هیچ گزینه‌ای جز خوابیدن وجود ندارد، او هم ترجیح می‌دهد که بخوابد.
با این کار به فرزند خود نشان می‌دهید که یک نظم و ساختار وجود دارد.
توجه کنید که خواب روز از خواب شب، کم‌عمق‌تر است چرا که هورمون ملاتونین و رشد در هنگام شب فعال می‌شوند و به خواب عمیق‌تر نوزاد کمک می‌کنند.
بنابراین اگر می‌خواهید به بهبود کیفیت خواب نوزادان کمک کنید، حتماً شرایط روز و شب را با جدیت و نظم انجام دهید.
اگر نوزاد شما در طی روز زیاد می‌خوابد، او را هر یک ساعت بیدار و مثلاً پوشکش را تعویض کنید، با او حرف بزنید و نوازشش کنید.
پیش از این اشاره کردیم که اجرای شرایط روز و شب تا چه حد به تنظیم خواب نوزاد کمک می‌کند.
اما اگر یک روتین منظم نداشته باشید، اجرای شرایط روز و شب به تنهایی کمکی به بهبود شرایط خواب نوزاد نمی‌کند.
پس باید چه کار کرد؟
شما باید یک روتین منظم برای نوزاد در نظر بگیرید.
اول از همه اینکه شرایط روز و شب را در هر حالتی انجام دهید حتی در زمان تعطیلات.
دوم اینکه یک سری فعالیت‌های مشخص را قبل از خواب نوزاد تکرار کنید. مثلاً:
البته این فقط یک مثال است و شما باید روتین مناسب فرزندتان را پیدا کنید.
نباید نوزاد را عادت دهید که فقط همراه با شیر خوردن بخوابد و این کار را به روتین قبل از خواب تبدیل کنید.
در حقیقت فرزند شما باید به مرور زمان یاد بگیرد که خودش به تنهایی بخوابد. چرا؟ زیرا همیشه که قرار نیست شما نیم الی 1 ساعت زمان بگذارید تا او را بخوابانید.
پس باید روال قبل از خواب را جوری بچینید که وقتی فرزند شما 1 یا 2 ساله شد، خودش بگوید: “مامان لالا دارم یا مامان خوابم می‌آد.”
از طرفی وقتی نوزاد را با شیر خوردن می‌خوابانید، از شیر گرفتن او نیز پروسه‌ی سختی می‌شود.
چرا که نوزاد عادت کرده است که یک چیزی در دهانش باشد.
پس چه زمانی باید به نوزاد شیر بدهید؟
شیر دادن به نوزاد را باید نیم الی یک ساعت زودتر از شروع روتین خواب انجام دهید.
نمی‌توانید یک دفعه ساعت خواب نوزاد را از 2 نصفه شب به 9 شب تغییر دهید و باید این کار را به‌صورت تدریجی انجام دهید.
مثلاً روال قبل از خواب را یک ربع زودتر شروع و اجرا کنید.
سپس صبح روز بعد، نوزاد را 20 دقیقه تا نیم ساعت زودتر بیدار کنید.
به همین صورت شب بعدی، کمی زودتر روتین خواب را شروع و صبح، نوزاد را زودتر بیدار کنید.
دقت کنید که این کار را کاملاً به‌صورت تدریجی و با صبر و حوصله پیش ببرید چون نوزاد هنوز به سیستم خوابی عادت دارد که در رحم مادر داشته است.
متأسفانه یکی از روش‌هایی که بسیاری از والدین نیز از آن استفاده می‌کنند، خواباندن نوزاد به زور و با استفاده از داستان‌های ترسناک و ترساندن نوزاد از لولو و غول و غیره است!
این کار نه‌تنها برای تنظیم خواب نوزاد مناسب نیست بلکه باعث می‌شود فرزندتان در طی شب، خوابی آرام نداشته باشد و مدام بترسد.
یکی از مواردی که به تنظیم خواب نوزاد کمک می‌کند، این است که اگر به دلیل گرسنگی یا ناراحت بودن پوشک از خواب بلند شد؛ نیاز او را سریع رفع کنید تا بلافاصله بخوابد.
بنابراین هر شب وسایل لازم برای تعویض پوشک نوزاد را آماده کنید تا بدون روشن کردن چراغ، پوشک او را به سرعت تعویض نمایید.
یکی از عوامل مهم در تنظیم خواب نوزاد، این است که شکم او کاملاً سیر باشد و بعد به خواب رود.
بنابراین یک الی نیم ساعت قبل از شروع روتین خواب، حتماً او را با کمک شیر و غذاهای کمکی بعد از 6 ماهگی به‌خوبی سیر کنید و بعد بخوابانید.
با این روش، نوزاد در طی شب کمتر بیدار می‌شود و درخواست شیر خوردن می‌کند.
اگر روند رشد فرزند شما بعد از گذشت 2 ماه از تولد طبیعی است، نیازی نیست که او را برای شیر خوردن در طی شب بیدار کنید.
بنابراین اگر خود نوزاد بیدار نشد و درخواست شیر نکرد، او را بیدار نکنید تا در روند تنظیم خواب نوزاد اختلالی ایجاد نشود.
نظرات مختلفی درباره‌ی استفاده از پستانک وجود دارد اما در برخی موارد با کمک آن، نوزاد سریع‌تر آرام و برای خواب آماده می‌شود.
البته که باید سعی کنید استفاده از پستانک نیز مانند شیر دادن به یک عادت تبدیل نشود. بنابراین وقتی نوزاد به خواب می‌رود و پستانک از دهان او می‌افتد، آن را دوباره در دهانش قرار ندهید.
طبق تحقیقات یکی دیگر از فواید پستانک برای نوزادان، این است که از خفه شدن آن‌ها در زمان خواب و سندرم مرگ ناگهانی نوزاد (SIDS) جلوگیری می‌کند.
توجه داشته باشید بهتر است استفاده از پستانک، قبل از اینکه نوزاد دندان درآورد، به تدریج حذف شود زیرا ممکن است روی شکل و فرم دندان‌ها تأثیر منفی داشته باشد.
نکته: اگر با وجود اجرای همه‌ی راه‌های تنظیم خواب نوزاد، فرزندتان نمی‌خوابد و بی‌تابی می‌کند باید وضعیت او را از دو منظر جسمی و روانی بررسی کنید. چرا که اگر نوزاد دچار دل‌درد و یا سایر مشکلات جسمی باشد، نمی‌تواند بخوابد و باید به پزشک مراجعه کنید.
از طرفی اگر نوزاد دچار ترس، استرس و یا سایر مشکلات روانی نیز باشد، در خوابیدن مشکل دارد و باید به روانشناس مراجعه کنید.
تا 6 ماهگی، سیستم بدن نوزاد هنوز به‌طور کامل رشد نکرده است.
بنابراین دادن غذای جامد به او می‌تواند منجر به مشکلات هضمی و دل‌درد شود.
این مشکلات ممکن است در خواب نوزاد اختلال ایجاد کند.
بنابراین بهتر است طبق برنامه غذایی مناسب برای نوزاد پیش بروید و از دادن غذاهای جامد تا رسیدن به سن مناسب خودداری کنید.
استفاده از صفحه نمایش برای کودکان به‌ویژه نوزادان تا دو سالگی ممنوع است.
ابزار دیجیتال مثل تلویزیون، گوشی موبایل و کامپیوتر به شدت روی ذهن و یادگیری نوزاد تأثیر منفی می‌گذارند.
همچنین به دلیل اینکه این ابزارها روی ترشح ملاتونین تأثیر منفی می‌گذارند، کیفیت خواب نوزاد را تحت تأثیر قرار می‌دهند.
بنابراین نباید از این وسایل برای آرام کردن یا سرگرم کردن نوزادان استفاده کنید.
متأسفانه یکی از روش‌هایی که برای خواباندن نوزاد بسیار رایج شده، استفاده از روش فربر است.
والدین در این روش، نوزاد را تنها در اتاق و روی تخت رها می‌کنند تا خود نوزاد به‌صورت مستقل بخوابد.
در این روش نوزاد، آن‌قدر بازی و یا گریه می‌کند تا از هوش می‌رود.
والدین گمان می‌کنند که با این روش، به آموزش و تنظیم خواب نوزاد به‌صورت مستقل کمک می‌کنند.
در حالی که روش فربر، اثرات و عوارض به شدت آسیب‌زننده‌ای برای دلبستگی نوزاد در پی دارد.
اگر اطلاعات کمی درباره‌ی دلبستگی دارید، پیشنهاد می‌کنیم مطلب “ایجاد دلبستگی در کودک” را مطالعه کنید تا با این مبحث و اهمیت آن بهتر آشنا شوید.
علم روانشناسی، این روش را به هیچ وجه توصیه نمی‌کند. بنابراین حتی برای آزمایش هم از این روش استفاده نکنید.
سالم‌ترین راهکارهای تنظیم خواب نوزادان را پیش‌تر در همین مقاله بررسی کرده‌ایم که می‌توانید با کمک آن‌ها به خواب بهتر نوزاد کمک کنید.
تنظیم خواب نوزاد نیازمند صبر، دقت و استمرار از سوی والدین است.
والدین می‌توانند با اجرای روش‌های علمی و عملی مانند ایجاد یک روال منظم خواب، استفاده از محیط مناسب و تنظیم تدریجی ساعت خواب به نوزادان کمک کنند تا خواب بهتری داشته باشند و به تدریج به الگوهای خواب سالم عادت کنند.
همچنین توجه به نیازهای جسمی و روانی نوزاد و عدم استفاده از روش‌های فشار و ترساندن، می‌تواند به ایجاد یک محیط خواب آرام و ایمن کمک کند.
به یاد داشته باشید که هر نوزاد منحصربه‌فرد است و ممکن است به یکسری شرایط خاص نیاز داشته باشد.
پس با تداوم و توجه به نیازهای فردی نوزاد، می‌توانید بهبود چشمگیری در کیفیت خواب نوزاد خود مشاهده کنید و به ایجاد یک زندگی خانوادگی شاداب و سالم کمک نمایید.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
زهرا قانع، روان درمانگر، روانشناس و مشاور کودک، دارای مدرک کارشناسی ارشد روانشناسی تربیتی از دانشگاه تهران.
دوره ی جامع فرزند پروری شاه کلید، آموزش لحظه به لحظه رفتار با کودک از بدو تولد تا ده سالگی را به شما آموزش می دهد. این دوره خصوصیات زیر را دارد:
