ایجاد دلبستگی ایمن در کودک

ایجاد دلبستگی ایمن در کودک، یکی از ارکان اساسی در رشد سالمِ عاطفی و اجتماعی او است.

دلبستگی ایمن در کودکان به معنای برقراری یک رابطه‌ی عمیق و پایدار بین کودک و مراقب اصلی است که با احساس امنیت و حمایت همراه است.

این نوع دلبستگی به کودک کمک می‌کند تا با اعتماد به نفس و آرامش، دنیای اطراف خود را کشف کند و روابط سالم‌تری با دیگران برقرار کند.

وجود دلبستگی ایمن در کودک، این اطمینان را به او می‌دهد که والدین یا مراقبان در زمان نیاز کنار او خواهند بود و به نیازهای عاطفی و جسمی کودک پاسخ خواهند داد.

در این مطلب به بررسی مفهوم دلبستگی، دلبستگی ایمن و نحوه ایجاد آن می‌پردازیم.

همچنین نظریه دلبستگی جان بالبی که یکی از مبانی علمی این مفهوم است، بررسی می‌شود.

علاوه بر این ویژگی‌های دلبستگی ایمن و عوامل مختلفی که بر ایجاد آن تأثیر می‌گذارند را نیز تحلیل خواهیم کرد.

والدین و مراقبان با کمک این تحلیل‌ها، می‌توانند با شناخت بهتری از نیازهای عاطفی کودک خود، محیطی امن و حمایتی برای او فراهم آورند و فرآیند رشد عاطفی کودک را به درستی هدایت کنند.

ایجاد دلبستگی ایمن در کودک، نیازمند آشنایی با روش‌های درست تربیتی است که والدین یا مراقبان باید این روش‌ها را یاد بگیرند.

حال اگر می‌خواهید بدانید که چگونه در کودک دلبستگی ایمن ایجاد کنید، با ما همراه باشید.

دلبستگی چیست؟

پیش از اینکه به بررسی دلبستگی ایمن در کودکان بپردازیم، باید بدانیم که دلبستگی چیست؟

دلبستگی (Attachment)، به نوع ارتباط روانی و عاطفی کودک با مراقب اصلی اشاره دارد.

بنابراین دلبستگی، یک رابطه‌ی عمیق و پایدار بین والد و کودک است.

جان بالبی (Edward John Mostyn Bowlby) نیز دلبستگی را به‌عنوان «ارتباط روانی پایدار بین دو انسان» توصیف می‌کند.

بالبی معتقد است که یک شخص برای رشد سالم به پیوند عاطفی نیاز دارد و این پیوند در ابتدا با والدین برقرار می‌شود.

همچنین طبق نظر بالبی، عشق مادری در دوره‌ی نوزادی و کودکی برای سلامت روانی مهم است مانند ویتامین‌ها و پروتئین‌ها برای سلامت جسمانی!

دقت کنید که وابستگی با دلبستگی تفاوت دارد و ناسالم است. چرا؟ زیرا باعث عدم امنیت و استقلال و مانع از رشد و بالندگی و آرامش خاطر کودک می‌شود.

اما متاسفانه بعضی از سایت‌ها و منابع نامعتبر به وجود مبحثی به نام وابستگی ایمن در کودک اشاره می‌کنند.

تأکید می‌کنیم که چنین مفهومی وجود ندارد و در روانشناسی، فقط به بحث دلبستگی ایمن پرداخته شده است.

از آنجایی که هدف ما در این مطلب، بررسی روند و روش‌های ایجاد دلبستگی ایمن در کودک است، به بررسی این نوع از دلبستگی می‌پردازیم.

دلبستگی ایمن چیست؟

دلبستگی ایمن (Secure Attachment)، نوع خاصی از دلبستگی است.

کودک در این نوع دلبستگی نسبت به مراقب اصلی خود، احساس امنیت و اعتماد دارد.

با ایجاد دلبستگی ایمن در کودک، او می‌تواند با تکیه به مراقب یا والدش به کشف جهان بپردازد.

ذهنیت کودک در دلبستگی ایمن به والدین به‌صورت زیر است:

• والدین (مراقبان)، او را بی‌نهایت دوست دارند.
• از هر کسی در این دنیا، بیشتر حمایتش می‌کنند.
• از الآن تا همیشه در لحظات خوبی و بدی در کنار او هستند.
• هیچ‌وقت کودک را ترک نمی‌کنند و جای او پیش والدین امن است.

اما ایجاد دلبستگی ایمن در کودکان، نیازمند چیست؟ در بخش بعدی به بررسی این موضوع می‌پردازیم.

نحوه‌ی ایجاد دلبستگی ایمن در کودک

ایجاد دلبستگی ایمن در کودک مثل داشتن یک پناهگاه امن است.

اما چگونه در کودک دلبستگی ایمن ایجاد کنید؟ یا نقش والدین در ایجاد دلبستگی کودک چیست؟

با پیروی از سه مورد زیر، می‌توانید نقش خود را به‌عنوان مراقب یا والد برای ایجاد دلبستگی ایمن در کودک به‌درستی ایفا کنید:

1- حساس باشید و در لحظه به کودک پاسخ دهید

والدین باید درک درستی از نیازهای کودک داشته باشند.

همچنین باید بدانند که در هر شرایط و موقعیتی، کودک به چه چیزی نیاز دارد و سریعاً به نیاز او پاسخ دهند.

به طور مثال اگر کودک گرسنه است و شیر می‌خواهد، باید در لحظه به او شیر بدهند.

یا در مثالی دیگر چنانچه کودک به آغوش نیاز دارد، فوراً او را بغل کنند و فکرشان درگیر این نباشد که کودک بغلی یا لوس می‌شود.

2- در دسترس باشید

والد باید هم ازنظر فیزیکی و هم هیجانی در دسترس باشد.

متأسفانه در شرایطی که والدین شاغل هستند و کودک را در سنین کم و به روش‌های نادرست برای رفتن به سرکار ترک می‌کنند، امکان آسیب رسیدن به کودک وجود دارد.

بنابراین نزدیک بودن و حضور داشتن مادر و اینکه کودک بتواند او را ببیند و با او پیوند عاطفی برقرار کند، در ایجاد دلبستگی ایمن در کودک مؤثر است.

حتی در صورتی که در منزل حضور دارید اما در قسمتی از خانه هستید که کودک نمی‌تواند شما را ببیند و یا حضورتان را حس کند، سعی کنید به او سر بزنید و یا با خواندن شعر و صحبت کردن از راه دور به او نشان دهید که حضور دارید و از منزل خارج نشده‌اید.

3- قابل پیش‌بینی و باثبات باشید

در بعضی موارد، پاسخگویی والدین به حالات و وضعیت روانی آن‌ها بستگی دارد.

اگر حالشان خوب باشد، به گریه‌ی کودک پاسخ می‌دهند و در برخی مواقع دیگر، گریه کردن کودک را بی‌پاسخ می‌گذارند.

همین موضوع، می‌تواند باعث آسیب رسیدن به کودک شود. چرا؟

زیرا کودک گیج می‌شود و نمی‌داند که باید با چه زبان و رفتاری، مادرش را نزد خود فرا بخواند.

بنابراین نیاز است والدین در روش تربیتی که به کار می‌برند، ثبات داشته باشند.

نظریات بالبی در شکل‌گیری نظریه دلبستگی بسیار مهم است. به همین دلیل در بخش بعدی به بررسی نظریه‌ی او می‌پردازیم.

نظریه دلبستگی جان بالبی

جان بالبی (Edward John Mostyn Bowlby) روانشناس، روانکاو روان‌پزشک انگلیسی است که به دلیل نظریاتش درزمینهٔ دلبستگی مشهور است.

آنچه که در نظریه جان بالبی مهم شمرده می‌شود، ارتباط است!

به گفته‌ی جان بالبی:

«روابط اولیه‌ی ما با والدین (مراقبان) است که نحوه درک و رفتار ما از روابط را در طول زندگی شکل می‌دهد.»

درواقع این نظریه بیان می‌کند که ارتباط، صرفاً یک نیاز ثانویه مثل غذا خوردن نیست بلکه نوعی ابزار محافظتی و برقرارکننده‌ی تعادل است.

نداشتن ارتباط سالم نه‌تنها امکان ایجاد مشکلات جسمی را برای ما به وجود می‌آورد بلکه اساسِ بودن و ارتباط با یک فرد دیگر است که باعث ایجاد ذهنیت در ما می‌شود.

بنابراین ایجاد دلبستگی ایمن در کودکان، باعث جلوگیری از مشکلات جسمی می‌شود ضمن اینکه خط ذهنی درست را نیز در او به وجود می‌آورد.

در گذشته، وجود یک فرد به‌عنوان مراقب برای محافظت جسمانی مدنظر بوده است.

در حالی که اکنون علاوه‌بر مراقبت جسمانی و فیزیولوژیکی، مراقبت از روان و ایجاد دلبستگی ایمن در کودک نیز مطرح است.

در حقیقت طبق نظریه‌ی دلبستگی (Attachment)، روابط کودک با کسی که از او مراقبت می‌کند (مادر، پدر و سایر افرادی که وظیفه مراقبت از کودک را بر عهده دارند.)؛ خیلی مهم است به‌خصوص تا قبل از 3 سالگی!

بنابراین والدین باید به راهکارهای ایجاد دلبستگی ایمن بین کودک و مادر، اهمیت بیشتری بدهند.

نظریه‌ی دلبستگی جان بالبی بیان می‌کند شیوه‌ای که کودک از ارتباط با والدین خود در سال‌های اولیه‌ی زندگی دریافت می‌کند، پایه و اساس احساساتی است که درباره‌ی خودش دارد.

همچنین این شیوه، پایه و اساس ارتباطاتی است که در آینده با دیگران خواهد داشت.

به این ترتیب ارتباط بین کودک و والدین (مراقب)، یکسری اطلاعات را در کودک نهادینه می‌کند و نظر، دیدگاه و ذهنیت کودک را در مورد همه‌ی روابطش تغییر می‌دهد و مشخص می‌کند.

همچنین جان بالبی تأکید می‌کند که هیجانات، جزئی اساسی از دلبستگی هستند و کودکان با سبک دلبستگی ایمن، تجربیاتی دارند پُر از احساس امنیت و به دور از اضطرابی که روند زندگی آن‌ها را آشفته کند.

این در حالی است که کودکان با سبک دلبستگی ناایمن (اجتنابی و دو سوگرا)، دنیا را یک محیط نااَمن و استرس‌زا می‌بینند و نمی‌توانند در برابر مشکلات و شرایط تنش‌زا، امن و آرام بمانند.

هدف بالبی از طرح نظریه دلبستگی، این بود که:

• بهداشت روانی را رشد دهد.
• نوزاد و یا کودک خردسال بتوانند رابطه‌ای گرم، صمیمی و مداوم را با مادرشان تجربه کنند. (رابطه‌ای که برای هر دو طرف، احساس رضایت و لذت داشته باشد.)

حال که با نظریه جان بالبی آشنا شدید در بخش بعدی به بررسی عوامل مؤثر در ایجاد دلبستگی ایمن می‌پردازیم.

عوامل مؤثر بر ایجاد دلبستگی ایمن در کودکان

پژوهشگران معتقدند که عوامل مختلفی می‌تواند بر ایجاد دلبستگی ایمن در کودک مؤثر باشد که در این بخش به معرفی پنج عامل مهم و تأثیرگذار در ایجاد دلبستگی ایمن می‌پردازیم:

1- فرصت برقراری رابطه‌ی نزدیک بین والد و کودک

ایجاد فرصت‌های مکرر و منظم برای برقراری ارتباط نزدیک و صمیمی بین والدین و کودکان در به وجود آمدن دلبستگی ایمن در کودک بسیار مؤثر است.

به طور مثال بازی کردن با کودک و یا نوازش و لمس فیزیکی همراه با گفت‌وگو در ایجاد این نوع دلبستگی بسیار مفید است.

در حقیقت ایجاد ارتباط نزدیک با کودک به او، احساس امنیت می‌دهد و پایه‌گذار اعتماد است.

2- کیفیت و سطح مراقبت از کودکان

طبق نظریه دلبستگی، مراقبت از کودک شامل توجه به نیازهای جسمانی و عاطفی او است.

در این راستا برقراری تعاملات مثبت و محبت‌آمیز و همچنین توجه به نیازهای جسمانی کودک و پاسخ‌دهی سریع به آن‌ها، می‌تواند در ایجاد دلبستگی ایمن در کودک مؤثر باشد.

بنابراین هرچه نیازهای جسمی و عاطفی کودک را بهتر درک کنید، می‌توانید پاسخ درست‌تری به این نیازها بدهید.

3- شرایط کودک

از آنجایی که ایجاد دلبستگی ایمن در کودک حاصل یک رابطه‌ی دو نفره است، ویژگی‌ها و شرایط کودک نیز در به وجود آمدن آن مؤثر هستند.

بنابراین شرایطی مانند نارس بودن نوزاد، عوارض زایمان و وجود بیماری خاص در نوزاد یا اختلال رفتاری و عقب‌ماندگی در کودک، می‌تواند مراقبت از او را برای والدین یا مراقبان دشوار کند.

گفتنی است چنین شرایط خاصی بر ایمنی یا ناایمنی دلبستگی، تأثیر مستقیمی دارد.

منتها والدین می‌توانند با صبوری بیشتر و گذاشتن وقت کافی، رشد دلبستگی را در فرزندشان تا حد خوبی پرورش دهند.

4- شرایط خانوادگی

شرایط خانوادگی ازجمله کیفیت روابط میان پدر و مادر یا مراقبان اصلی، ثبات مالی و محیط زندگی، می‌تواند روی دلبستگی کودک تأثیرگذار باشد.

بنابراین اگر می‌خواهید دلبستگی ایمن در کودکان خود ایجاد کنید، باید محیط خانوادگی سالم و پایدار و فضای امنی برای رشد کودک خود به وجود آورید.

5- خلق‌وخوی کودک

خلق‌وخوی کودک شامل نحوه‌ی پاسخ‌دهی به شرایط و تجربیات تازه و میزان سازگاری او با این تغییرات است.

هرچه خلق‌وخوی کودک آرام‌تر باشد، راحت‌تر با والدین یا مراقبان ارتباط برقرار می‌کند و درنتیجه احساس امنیت بیشتری دارد و این موضوع، می‌تواند زمینه‌ی ایجاد دلبستگی ایمن در کودک را فراهم آورد.

گفتنی است هر 5 عامل به هم پیوسته و با هم تعامل‌پذیر هستند و هریک به نوعی بر ایجاد دلبستگی ایمن در کودک تأثیر می‌گذارند.

بنابراین توجه به هر 5 مورد به‌صورت موازی، می‌تواند به والدین کمک کند تا بتوانند برای ایجاد دلبستگی ایمن در کودک، محیطی امن و حمایتی را به وجود آورند.

حال که با عوامل مؤثر ایجاد ایمنی در کودک آشنا شدید در بخش بعدی به بررسی ویژگی‌های این نوع دلبستگی می‌پردازیم.

ویژگی‌های دلبستگی یا وابستگی ایمن در کودک

کودکانی که از دلبستگی ایمن بهره‌مند هستند، از یکسری ویژگی‌ها برخوردارند که در قسمت زیر به شرح این خصوصیات پرداخته‌ایم:

• زمانی که این کودکان می‌ترسند برای رسیدن به آرامش و آسایش به سمت والد یا مراقب خود می‌روند.
• کودکان در دلبستگی سبک ایمن به هنگام جدا شدن از پرستار یا مراقب، احساس ناراحتی زیادی نمی‌کنند.
• اگرچه این کودکان از نبود و غیبت والدین یا مراقبان اذیت نمی‌شوند اما آن‌ها را به‌وضوح به افراد غریبه ترجیح می‌دهند.
• کودکان با دلبستگی ایمن، هرگونه تماس را از سمت والدین یا مراقبان با آغوش باز می‌پذیرند و با رفتار مثبت نسبت به آن واکنش نشان می‌دهند.

در مقابل والدینی که کودکانشان از سبک دلبستگی ایمن بهره می‌برند، چه ویژگی‌هایی دارند؟ در قسمت زیر به بررسی این موضوع نیز می‌پردازیم:

• والدینِ این کودکان، معمولاً تمایل بیشتری برای بازی با کودکانشان دارند.
• این والدین نسبت به فرزندان و نیاز آن‌ها، پاسخگوتر از سایر والدین و یا مراقبان هستند.
• والدین با کودکان دارای دلبستگی ایمن، خیلی سریع به کودکشان واکنش نشان می‌دهند.

کلام آخر

در پایان درک عمیق از دلبستگی و به‌ویژه دلبستگی ایمن در کودکان، می‌تواند به والدین و مراقبان کمک کند تا به بهترین شکل ممکن از نیازهای عاطفی کودک خود حمایت کنند.

ایجاد دلبستگی ایمن در کودک به معنای فراهم کردن محیطی پر از امنیت و حمایت برای او است که به کودک اجازه می‌دهد تا با اعتماد به نفس و آرامش به زندگی و روابط خود ادامه دهد.

با توجه به نظریات جان بالبی و عوامل مؤثر بر ایجاد دلبستگی ایمن، والدین می‌توانند بهبود قابل توجهی در کیفیت ارتباطات خود با کودک و رشد عاطفی او مشاهده کنند.

از این رو، توجه به روش‌های صحیح تربیتی و ایجاد فرصت‌های مناسب برای برقراری ارتباط نزدیک با کودک، کلید موفقیت در ایجاد دلبستگی ایمن در کودک و رشد سالم عاطفی او خواهد بود.

گفتنی است که وابستگی با دلبستگی متفاوت است.

بنابراین اگر در برخی منابع با مفهوم وابستگی ایمن در کودک مواجه شدید، بدانید که چنین مفهومی وجود ندارد و وابستگی با دلبستگی یکی نیست.

حال که با ویژگی‌ها، عوامل مؤثر و برخی از راهکارهای ایجاد دلبستگی ایمن بین کودک و مادر آشنا شدید، خوشحال می‌شویم نظر خود را درباره‌ی این مطلب با ما در میان بگذارید.