خودارضایی در کودکان، یکی از نگرانیهای رایج والدین است و متأسفانه بسیاری از پدر و مادرها از طرز برخورد صحیح با این رفتار بیاطلاع هستند.
پیش از هر چیز والدین باید توجه کنند که در کودکان پدیده ای به نام خودارضایی وجود ندارد و آنچه معمولا با آن اشتباه گرفته می شود خودلمسی است که کاملا متفاوت است.
در خودلمسی، صرفاً کودک به خاطر کشف اندام تناسلی به لمس این اندامها میپردازد بدون اینکه هیچ تصور جنسی یا ترشح هورمون جنسی داشته باشد و فقط ممکن است حس خوشایندی را تجربه کند.
این در حالی است که در خودارضایی علاوه بر حس و تجربهی لذت، تصور جنسی و ترشح هورمونهای جنسی هم وجود دارد.
به نظر میرسد که این موضوع، چیزی فراتر از یک کنجکاوی جنسی ساده باشد. با این حال خودلمسی کودکان با خودارضایی کاملاً متفاوت است. چرا؟
زیرا این عمل در کودکان با هورمون و لذت جنسی همراه نیست. فقط به دلیل پایههای عصبی فراوانی که در نقاط تناسلی وجود دارد، لمس و مالش مکرر موجب تحریک دستگاه عصبی کودک شده و لذت و حس خوشایند ایجاد می شود.
اما این لذت، با لذت جنسی کاملاً متفاوت است چرا که در این سنین، هورمون جنسی وجود ندارد.
پس نباید این دو موضوع را با هم یکی بدانید چرا که در خودلمسی، کنجکاوی و شناخت اندامهای تناسلی وجود دارد اما در خودارضایی، تصور جنسی و ترشح هورمون جنسی نیز مطرح است.
در این مقاله، قرار است به بررسی علل خودلمسی کودکان بپردازیم و راهکارهای مناسب را برای ترک این عادت در کودک شرح دهیم.
پس در ادامه همراه ما باشید تا ببینیم که خودلمسی در کودکان چرا اتفاق میافتد؟
برای تربیت اصولی فرزندتان در موضوعات جنسی و مهارتهای زندگی دوره جامع فرزندپروری شاه کلید پلاس را تهیه کرده ایم که برای کسب اطلاعات بیشتر میتوانید روی دکمه زیر کلیک کنید:
فهرست
بررسی علت خودلمسی در کودکان و راه حل آن
واکنش درست در مواجهه با خودلمسی کودکان چیست؟
آیا باید نگران خودلمسی کودک خود باشم؟
نکات کلیدی درباره خودلمسی در کودکان
تعریف خودلمسی در کودکان
خودلمسی کودکان به طور معمول بین سنین 2 تا 6 سالگی اتفاق میافتد و والدین نباید این عمل را با خودتحریکی یا خود ارضایی اشتباه بگیرند.
لمس پرتکرار و مالیدن اندام تناسلی به نواحی مختلف که همراه با احساسات خوشایند است را میتوان تعریفی برای خودلمسی در کودکان در نظر گرفت.
خودلمسی گاهی به این صورت بروز میکند که کودک به شکم میخوابد و خود را به زمین، عروسک، پتو، مبل و یا سایر نواحی مشابه میمالد.

خودلمسی در کودک میتواند با سرخ شدن صورت، عرق کردن و نفسنفس افتادن همراه باشد.
اگر والدین فرزند خود را در حالت خودلمسی مشاهده کنند و واکنش هیجانی و ناگهانی داشته باشند، واکنش کودک ممکن است شدید باشد و بگوید: “برو بیرون! به من کاری نداشته باش، راحتم بذار!”
در این حالت معمولاً کودک، آن رفتار را ادامه میدهد و واکنش نادرست والدین موجب تکرار و تقویت آن می شود.
آنچه موجب نگرانی والدین می شود این است که به عمل خودلمسی کودک، برچسب بزرگ سالانه میزنند بهخصوص اگر این اتفاق جلوی جمع بیفتد و بحث قضاوت دیگران در میان باشد.
از آنجایی که والدین تجربهی لذت جنسی و ارگاسم را دارند، گمان میکنند که همین فعل و انفعالات برای کودک نیز اتفاق میافتد و به همین دلیل ناراحت و دلنگران میشوند.
اما جای ناراحتی وجود ندارد و شما میتوانید با کشف علت خودلمسی در کودکان و اتخاذ رفتار مناسب، این عادت را در کودک از بین ببرید. چطوری؟ در بخش بعد به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
بررسی علت خودلمسی در کودکان و راه حل آن
پیش از هر اقدامی، ابتدا باید متوجه شوید که دلایل خودلمسی در کودکان چیست و ریشهی این رفتار را در اعمال و واکنشهای کودک پیدا کنید.
همانطور که کودکان چشم، پا، گوش، دست و سایر اعضای بدن خود را کشف میکنند و در حقیقت ممکن است با آنها بازی کنند؛ حدود دو سالگی و یا پس از حذف پوشک نیز انگار تازه متوجه وجود اندامهای تناسلی خود میشوند پس مانند سایر اندامها به دنبال کشف این اندام هستند.
بنابراین ممکن است با آن بازی کنند و حتی بازی کردن و ایجاد تغییرات در این عضو، ممکن است جذابیت بیشتری برای کودکان داشته باشد.
حال اگر واکنش والدین در این موقعیت، نادرست و همراه با پرخاش باشد، ممکن است این رفتار در کودک بهصورت یک عادت نهادینه شود.
مهمترین کاری که والدین باید در ابتدا انجام دهند این است که آرام و منطقی باشند، توجه زیاد نشان ندهند و کودک را سرزنش، تحقیر و تنبیه نکنند چون باعث تکرار این رفتار در کودک می شود.

درگام بعدی باید کودک را برای مدتی تحت نظر داشته باشند تا متوجه شوند چه زمانی به خودلمسی روی میآورد، بهویژه اگر این رفتار زیاد تکرار می شود..
برای مثال اگر از سر بیحوصلگی این کار را انجام میدهد، راهکار متفاوتی نیاز است نسبت به زمانی که به دلیل استرس یا اضطراب به این رفتار میپردازد.
بنابراین مانیتور کردن دقیق کودک برای شناسایی علت و استفاده از راهکار مناسب ضروری است.
به طور کلی علت خودلمسی در کودکان، میتواند متنوع باشد و فهم درست آن توسط والدین از اهمیت بالایی برخوردار است.
از این رو برای آشنایی با دلایل خودلمسی در کودکان، در ادامه مهمترین علتها را بررسی میکنیم و راهکارهای مرتبط با هرکدام را نیز ارائه خواهیم داد:
1- فرزند پروری نادرست
مهمترین علت خودلمسی در کودکان، فرزند پروری نادرست و غیراصولی والدین است.
منظور از فرزند پروری نادرست چیست؟
اینکه ظرف عاطفی کودک پُر نباشد، محبت و توجه کافی دریافت نکند، تماس و لمس فیزیکی بین کودک و والدین کم باشد (ارتباط پوست با پوست) یا اصلاً نباشد و کودک بخواهد از یک راهی به این نیاز پاسخ دهد.
از طرفی قدرتطلبی، داد و بیداد کردن، تحقیر و تهدید والدین نیز میتواند باعث خراب شدن رابطه و دور شدن فرزند از پدر و مادر و ایجاد خلأ عاطفی و روانی در کودک شود.
برای اینکه اثرات این علت را در کودک از بین ببرید، باید روشهای فرزند پروری اصولی را یاد بگیرید.
در تیم زهرا قانع، ما یک دورهی جامع و کامل برای این منظور تهیه کردهایم. برای دریافت اطلاعات بیشتر و خرید این دوره، میتوانید به صفحهی اختصاصی دوره تربیت فرزند (شاه کلید پلاس) مراجعه کنید.
2- استرس و اضطراب

گاهی اوقات ممکن است کودک به دلیل وجود تغییرات و عواملی مثل به دنیا آمدن فرزند جدید، سوگ و از دست دادن عزیزان، دعوا و درگیری والدین یا طلاق آنها، مهد رفتن، اسبابکشی و جابهجایی منزل و درواقع بیثباتی و نبود یک روتین منظم درگیر استرس و اضطراب شود.
بنابراین باید ذهن کودک را از قبل برای هر یک از این مواردی که گفته شد، آماده کرد تا بداند که قرار است چه اتفاقی بیفتد حتی اگر ناراحت شود. چرا؟
زیرا کودک نیاز به حس امنیت و پیشبینیپذیری در زندگی خود دارد.
به طور مثال اگر کودک قرار است صاحب خواهر یا برادر جدیدی شود، ضروری است که او را ازنظر ذهنی برای این تغییر آماده کرد.
این آمادگی ذهنی کمک میکند تا کودک بدون تجربهی اضطراب و استرس، تغییرات جدید را بپذیرد و احساس ثبات در زندگیاش حفظ شود.
3- اوقات فراغت زیاد

وقتی کودک اوقات فراغت زیادی داشته باشد، حوصلهاش سر میرود و ممکن است از خودلمسی بهعنوان یک سرگرمی استفاده کند.
به همین دلیل باید زمان کودک را با فعالیتهای مفید مانند انواع زیر پُر کنید:
- فعالیت های منجر به تخلیهی هیجانات مثل دویدن، پریدن، دنبال بازی و فوتبال
- فعالیت های لمسی و تماس پوست با پوست مثل بغل کردن، ناز و نوازش، بوسیدن و بازی لی لی حوضک
- فعالیت های کاهنده استرس و اضطراب مثل بازی با آب، خاک، گل، شن و ماسه، گل رس، رنگ انگشتی و خمیربازی
- بازی کردن با کودک، هم میتواند با کاهش اضطراب همراه باشد و هم کودک را بهصورت صحیح و هدفمند مشغول کند.
علاوه بر این، تلاش کنید تا برنامهریزی شما بهگونهای باشد که زمانهای بازی مستقل کودک به تدریج بیشتر شود و او بتواند بهتنهایی سرگرم باشد.
چگونه؟ به این صورت که هنگام بازی با کودک، فرصتهایی ایجاد کنید تا او بتواند بخشی از بازی را بهتنهایی ادامه دهد.
و را تشویق کنید که خودش سرگرم شود و اجازه دهید در این زمانها بهصورت مستقل بازی کند.
سپس بهتدریج مدت زمان بازی مستقل کودک را افزایش دهید، تا جایی که حتی در زمانهایی که شما مشغول هستید، او بتواند بدون وابستگی به شما و بهتنهایی سرگرمِ بازی شود و نیاز به حضورتان بهصورت مداوم نداشته باشد.
4- عادت کردن
کودکان به یکسری شرایط خاص، عادت میکنند مثل زمانی که جلوی تلویزیون مینشینند و به خود لمسی روی میآورند و یا اینکه حتماً باید قبل از خواب، این عمل را انجام دهند تا آرام شوند و به خواب بروند.
راهکار و یا درمان خود لمسی کودکان در این حالت، این است که بهتدریج یک جایگزین برای کودک در نظر بگیرید و در اختیار او قرار دهید. بدون اینکه اشارهی مستقیمی به موضوع داشته باشید.
به طور مثال:
زمانی که مشغول تماشای تلویزیون است، به او بگویید که: “مامان بیا این نخود و لوبیا رو از هم جدا کن. برای غذا لازم دارم.”
در حقیقت با این کار، یک مسیر عصبی جدید در مغز کودک ایجاد میکنید و همین موضوع باعث میشود که عامل تداعیکننده برای انجام خود لمسی در کودکان از بین برود.
از مثالهای دیگر در این باره و برای ترک و درمان خودلمسی در کودکان، میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- قبل از خواب کودک، به او یک عروسک بدهید تا آن را بخواباند.
- پیش از خواب برای کودک کتاب بخوانید و از او بخواهید کتاب را در دستش نگه دارد و خودش ورق بزند.

با این کار، دست کودک را مشغول نگه میدارید و به این طریق، عادت خودلمسی در کودک به مرور کاهش پیدا میکند و از بین می رود.
موضوعی که برای درمان خودلمسی کودکان مهم است، آگاهی، صبوری و واکنش مناسب والدین است.
علاوه بر این مواردی که بهعنوان راهکار و درمان ارائه شد را نباید فقط در زمانهایی که میدانید کودک خودلمسی میکند، انجام دهید.
چرا که کودک متوجه این موضوع میشود و با خود میگوید: “تا من دستم رو سمت شلوارم میبَرَم، مامان به من میگه بیا این کار رو انجام بده.”
پس اگر این راهکار و مشغول بودن کودک را بهصورت مستمر در طی روز تکرار کنید، این عادت بهمرور از سرِ کودک میافتد و آن را ترک میکند.
5- مشکلات جسمانی

گاهی اوقات نیز کودک به دلیل مشکلات عفونی در نواحی تناسلی و احساس سوزش و خارش یا درد و ناراحتی، دستش را به سمت آلت تناسلی اش می برد و عمل خود لمسی را انجام میدهد.
بنابراین راهکاری که در این مورد به کار میآید، این است که از لباسهای گشاد، نرم و پنبهای استفاده شود و مشکلات عفونتی کودک را رفع کنید.
چنانچه پس از تشخیص و علتیابی و استفاده از راهکارهای ارائه شده، همچنان کودک به خودلمسی اقدام میکند؛ باید یک روش دیگر را در پیش بگیرید و آن هم گفتوگو با کودک است.
به طور مثال به کودک بگویید که: “مامان جان چی شده که دستت تو شلوارته؟ دلیلش چیه؟”
چرا؟ چون شاید واقعاً دلیلی وجود دارد که شما متوجه نشدهاید و از این طریق، میتوانید به علت خودلمسی در کودک خود پی ببرید.
بعد برای او توضیح دهید که: “مامان این کار بهداشتی نیست و مثل دست تو بینی کردن، یه کارِ غیر بهداشتیه و بچههای مؤدب انجامش نمیدن!”
برای اینکه کودک شما یاد بگیرد که بهمرور خودلمسی را کنار بگذارد، میتوانید از یک اسم رمز استفاده کنید و جلوی دیگران نیز اشاره مستقیم نداشته باشید.
این موضوع باعث میشود که بهتدریج و با یادآوری، این رفتار کاهش پیدا کند.
درنهایت اگر با همهی راهکارهای ارائه شده برای درمان خودلمسی کودکان باز هم این رفتار وجود داشت، باید از روانشناس و مشاور بهصورت تخصصی و حرفهای کمک بگیرید.
علاوهبر دلایل بالا، یکسری موارد دیگری نیز هستند که باعث میشوند کودک ترغیب شود که به آلت تناسلی خود دست بزند که در بخش بعدی به بررسی این موضوع میپردازیم.
عوامل مؤثر در خودلمسی کودکان

در بخش قبلی ذکر کردیم که خودلمسی در کودکان چرا اتفاق میافتد.
با این حال، عوامل دیگری نیز وجود دارند که میتوانند کودک را به لمس اندام تناسلی تشویق کنند. این عوامل عبارتاند از:
- پوشاندن لباسهای تنگ به کودک مثل شلوار یا جوراب شلواری با فاق کوتاه، شورت چسبان یا غیر نخی
- شستوشوی افراطی ناحیهی تناسلی توسط کودک یا والدین وسواسی
- قلقلک یا لمس آلت یا نواحی اطراف آن توسط اطرافیان
- مواجه شدن با روابط جنسی والدین و یا فیلمها و صحنههای جنسی
- کنجکاوی افراطی کودک در مورد اندام جنسی
- مورد سوءاستفادهی جنسی قرار گرفتن کودک
اگر دلیل خودلمسی در کودک شما هر یک از عوامل بالاست، باید آن را رفع کنید و در صورتی که متوجه شدید کودک مورد سوءاستفادهی جنسی قرار گرفته است حتماً به روانشناس مراجعه کنید.
حال که با دلایل خودلمسی کودکان و راهکارهای رفع آن آشنا شدید، آیا میدانید که در صورت مواجهه با خودلمسی فرزندتان باید چه واکنشی انجام دهید تا کودک آسیب نبیند؟
در ادامه به بررسی این موضوع خواهیم پرداخت.
واکنش درست در مواجهه با خودلمسی کودکان چیست؟

نحوهی برخورد والدین در این حالت، باید دقیقاً مانند زمانی باشد که کودک با گوش، چشم و یا بینی خود بازی میکند.
به طور مثال فرض کنید هنگامیکه کودک دستش را داخل بینی خود میکند، شما این رفتار را نادرست میدانید و دوست ندارید که این رفتار به یک عادت در کودک تبدیل شود.
بنابراین سعی میکنید به او بگویید که این رفتار درست نیست.
در مواجهه با خودلمسی کودکان نیز لازم است که بدون واکنشهای هیجانی با موضوع برخورد کنید.
ایجاد فضایی امن و بدون قضاوت به کودک کمک میکند تا احساس آرامش و اطمینان بیشتری داشته باشد.
باید بدانید که این رفتار طبیعی است و فقط هم مخصوص کودک شما نیست و ممکن است در سایر کودکان در سنین 2 تا 6 سالگی اتفاق بیفتد.
پس باید آن را به نحو صحیح رفع کرد تا به یک عادت در کودک تبدیل نشود.
در ادامه به بیان رفتارهایی پرداختهایم که در مواجهه با خودلمسی کودکان، باید از انجام آنها خودداری کنید:
1- تنبیه ممنوع!
اگر کودک را دعوا یا سرزنش کنید، حساسیت او بیشتر میشود و ممکن است برای جلب توجه یا از روی کنجکاوی، این رفتار را تکرار کند.
2- تذکر کلامی ندهید
هرگونه توجه حتی تذکر، میتواند این رفتار را تقویت کند و باعث تکرار آن شود.
از طرفی سرزنش، تهدید یا تنبیه کودک نیز باعث ایجاد اضطراب در او میشود و ممکن است این رفتار را دور از چشم شما و بهصورت پنهانی ادامه دهد.
برای مثال گفتن جملاتی مانند “نکن”، “دستت رو در بیار”، “شلوارت رو درست کن” و موارد مشابه اشتباه است.
3- ابداً تهدید نکنید

در برخی موارد پدر یا مادر به اشتباه به کودک میگویند: “اگه این کار رو کنی، زخم میشه و دیگه نمیتونی جیش کنی” یا “به جای جیش، خون میآد” و موارد مشابه.
هرچند این صحبتها از سر ناآگاهی و نگرانی است اما باعث اضطراب و ترس در کودک میشود و ممکن است کودک ادرار خود را نگه دارد که قطعا عواقب بدی در پیش دارد.
از طرفی اگر پس از انجام خودلمسی، کودک به دستشویی برود و ببیند که میتواند جیش کند و یا خون به جای ادرار خارج نشود، دیگر به سایر حرفهای والدین نیز اعتنا نمیکند و ممکن است اعتمادش را نیز از دست بدهد.
4- تشویق یا پاداش در نظر نگیرید
برای ترک خودلمسی در کودکان، نباید تشویق یا پاداش در نظر گفت.
بلکه با بی توجهی به این رفتار (نه به خود کودک)، اهمیت این کار را برایش کمرنگ کنید.
کودک باید با آموزش صحیح و تربیت جنسی، متوجه خصوصی بودن این قسمت از بدن شود.
در مواجهه با خودلمسی کودکان، بسیار مهم است که آرامش خود را حفظ و منطقی عمل کنید و کودک را تهدید یا تشویق نکنید و به او تذکر ندهید.
حال که با واکنش درست در مواجهه با خودلمسی کودک آشنا شدید، آیا میدانید چه زمانی باید نگران این رفتار در کودک شد؟ در ادامه، این موضوع را بررسی میکنیم.
آیا باید نگران خودلمسی کودک خود باشم؟

بیشتر اوقات بازی با اندام خصوصی و یا تحریک دستگاه تناسلی، بخشی طبیعی از رشد کودکان به شمار میرود با این حال در برخی موارد، ممکن است نشانهای از یک مشکل جدیتر باشد.
بنابراین در هر یک از حالتهای زیر، باید نگرانیهای خود را با پزشک اطفال یا روانشناس کودک در میان بگذارید:
- اگر فرزندتان اندام تناسلی دیگران را نیز لمس می کند.
- اگر انجام خودلمسی برای کودک، دردناک یا آزاردهنده باشد.
- اگر خودلمسی با آسیب به ناحیه تناسلی به دلیل خراشیدن یا مالش همراه باشد.
- اگر فرزندتان با یک کودک دیگر و یا بهتنهایی، مقاربت جنسی را شبیهسازی میکند.
- اگر این فعالیت در کودک بهصورت وسواسی درآمده و در فعالیتهای دیگر او اختلال ایجاد کرده است و یا اینکه حواس کودک بهراحتی از تحریک جنسی پرت نشود.
- اگر خودلمسی کودک بهطور چشمگیری بیشتر از حالت معمول افزایش یابد، میتواند نشانهای از استرس یا فشار روحی باشد. در چنین شرایطی، کودک ممکن است از این رفتار بهعنوان راهی برای آرامش و تسکین خود استفاده کند.
نکته: اگر لمس ناحیه تناسلی به فعالیتی زمانبر برای کودک تبدیل شود، به دنبال دلایل احتمالی باشید. آیا کودک تحت فشار است و به آرامش بیشتری نیاز دارد؟ آیا او دچار کلافگی است؟ آیا این رفتار با واکنشهای بیش از حد بزرگترها تقویت میشود؟ اگر هر یک از این موارد به نظر درست است، باید به لایههای زیرین آن رسیدگی کنید.
در بخش بعدی به بیان یکسری نکات تکمیلی دربارهی خودلمسی در کودکان میپردازیم.
نکات کلیدی درباره خودلمسی در کودکان
یکسری نکات کلیدی در رابطه با خودلمسی کودکان وجود دارد که در ادامه شرح میدهیم:
- خودلمسی، یکی از روشهای طبیعی برای ابراز جنسیت فرد است.
- اگر فرزندتان در حال خودلمسی است، سراسیمه نشوید. کودکان با این روش، بدن خود را کشف میکنند.
- اگر مشاهده کردید که فرزندتان زمان زیادی را صرف خودلمسی میکند و از لذت فعالیتهای دیگر محروم شده است، بهتر است از مشاورهی یک روانشناس یا پزشکِ فرزندتان کمک بگیرید.
- دربارهی جنسیت (تفاوتهای بدنی، هویت جنسی و مسائل مربوط به رشد طبیعی) با کودک خود صحبت کنید و تربیت جنسی را به صورت اصولی آموزش ببینید. اگر این کار برای شما راحت نیست، از یک مشاورکمک بگیرید.
جمعبندی
خودلمسی در کودکان، موضوعی است که بسیاری از والدین در مواجهه با آن نگرانی دارند.
در حالی که این رفتار در سنین 2 تا 6 سالگی طبیعی است و مهم است که والدین با آن بهدرستی برخورد کنند.
این رفتار ممکن است به دلیل عواملی نظیر بیحوصلگی، استرس و اضطراب یا حتی فرزند پروری نادرست اتفاق بیفتد.
والدین باید به این نکته توجه کنند که خودلمسی کودکان به معنای لذت جنسی نیست و بیشتر ناشی از کنجکاوی و کشف بدن است.
از این رو والدین باید به جای واکنشهای هیجانی و سرزنش، فضایی امن و بدون قضاوت را برای کودک ایجاد کنند.
در این راستا شناسایی و رفع علتهای زمینهای نیز میتواند به کاهش این رفتار کمک کند.
همچنین مشغول کردن کودک به فعالیتهای مفید و بازیهای متنوع، میتواند حواس او را از این رفتار دور کند.
درنهایت اگر با ادامهی این رفتار یا تغییرات غیرمعمول مواجه شدید، مراجعه به روانشناس یا پزشک متخصص ضروری است.
یکی از مواردی که به والدین کمک میکند تا در زمان مشاهدهی چنین عملی از سمت کودک اشتباه برخورد نکنند، این است که با اصول درست تربیت فرزند آشنا باشند.
از این رو برای اینکه بتوانید یک پدر و مادر آگاه باشید و فرزند خود را بهدرستی تربیت کنید، پیشنهاد میکنیم به صفحهی دوره روانشناسی کودک مراجعه و دوره مناسب خود را تهیه کنید.